Duża zawartość białka w ziarnie powoduje nie tylko zmniejszenie zawartości skrobi i wydajności ekstraktu, ale także pojawianie się w piwie zmętnienia i osadu. Odmiany wysokoplenne mają na ogół niższą zawartość białka w ziarnie od niżej plonujących.

Drugą istotną cechą ziarna jęczmienia browarnego jest energia kiełkowania. Jest to parametr, który określa stan fizjologiczny ziarna i jest jednocześnie miernikiem jego żywotności. Ważne jest, aby jak najwięcej ziarniaków skiełkowało po namoczeniu. Wysoka energia kiełkowania ogranicza straty ekstraktu w procesie słodowania oraz pozwala uzyskać słód jednorodny, o wysokiej jakości. Ze względu na podatność na porażenie przez drobnoustroje, ziarna niekiełkujące są nie tylko bezużyteczne, ale nawet szkodliwe.

Ziarno jęczmienia browarnego powinno charakteryzować się: jednolitością odmianową, wysokim wyrównaniem, niską zawartością zanieczyszczeń, wysoką zdrowotnością, swoistym zapachem i kolorem, brakiem szkodników zbożowo-mącznych i szkodliwych mikroorganizmów, sporyszu, grzybów fusariowych, pleśni oraz śladów skażenia środkami chemicznymi.

Wybiera słodownia
W rejestrze odmian znajduje się 30 odmian typu browarnego jęczmienia jarego. Niestety, nie wszystkie one są akceptowane przez przemysł. Dlatego wybór odmiany należy koniecznie poprzedzić negocjacją z konkretną słodownią. Wpływ czynnika genetycznego jest większy niż klimatyczno-glebowego, a tego ostatniego – większy niż agrotechnicznego. Wszystkie ważne wyróżniki technologiczne surowca słodowniczego kształtują się podczas produkcji ziarna, a więc na polu – nie w słodowni.

Najwyższe plony jęczmienia browarnego uzyskuje się na glebach kompleksów pszennych. Gleby pszenne buforują niekorzystny wpływ suszy. Wysoki plon ziarna uzyskuje się również na kompleksie żytnim bardzo dobrym. Natomiast kompleks 5 (żytni dobry) nie powinien być przeznaczony pod jęczmień browarny, bowiem plony ziarna są niższe o 11–15 proc., a w lata posuszne ziarno nie trzyma parametrów celności i wyrównania. Zależność między jakością gleby a plonowaniem jęczmienia browarnego nie jest bezwarunkowa, lecz modyfikowana głównie przez przebieg pogody, a zwłaszcza sumę i rozkład opadów. W szerszym kontekście – również przez postęp agrotechniczny, mierzony w szczególności kulturą gleby. Jej wymiernym wyróżnikiem jest odczyn gleby. Jęczmień jest zbożem o największych wymaganiach odnośnie pH. Spadek plonu na glebach o niskim odczynie może też wynikać z jego dużej wrażliwości na nadmiar wolnych jonów glinu, a także manganu. Często określa się więc, że dla jęczmienia mniejsze znaczenie ma typ gleby niż jej kultura.

Dla jęczmienia browarnego najlepsze jest następstwo norfolskie, szczególnie gdy następuje on po buraku, który zostawia glebę w dobrej kulturze, o dużych właściwościach buforowych, jednocześnie dość wyczerpaną z azotu. Plonotwórcza wartość następcza tego przedplonu jest najlepsza. Przedplonem rzadko stosowanym w praktyce jest rzepak ozimy i jary. Ze zbóż tylko owies nie stwarza warunków do rozwoju grzybów patogenicznych jęczmienia. Złymi przedplonami są pozostałe zboża, które pozostawiają siedlisko fitopatologiczne nieprzyjazne jęczmieniowi, o niskiej wartości plonotwórczej. Jęczmień w uprawie po sobie, szczególnie po innej odmianie, należy wykluczyć jako przedplon.

Przedplon zbożowy istotnie pogarsza cechy fizyczne ziarna. Wynika to z faktu porażenia podstawy źdźbła przez choroby i pogorszenia przez to pobierania wody, gorszej krzewistości produktywnej i mniejszej zawartości kłosów, większego zagrzybienia łanu i ziarniaków. Z kolei udane przedplony motylkowate pozostawiające dużo azotu powodują tzw. ponawozowe zdrobnienie ziarna i pogorszenie wyrównania bądź – takie same w skutkach – pogorszenie cech fizycznych ziarna na skutek wylegnięcia. Duża dostępność mineralizującego się w tym stanowisku azotu z reguły zwiększa zawartość białka do 12,5–14 procent.

Dawki nawozów
Nawożenie jest czynnikiem agrotechnicznym, który szczególnie kształtuje wysokość i jakość plonu ziarna. Podstawą do wyliczeń dawek nawozów mineralnych jest wynik analizy glebowej na zawartość przyswajalnych form składników mineralnych oraz planowanego poziomu plonu. Jęczmień ma szczególne wymagania w stosunku do odczynu gleby. Pole pod jęczmień powinno być koniecznie wapnowane pod roślinę przedplonową do wartości pH od 5,6 do 7,5. Wykonanie zabiegu bezpośrednio pod jęczmień jest mało skuteczne. Zarówno wartości pH niższe, jak i wyższe ujemnie wpływają na wysokość plonu. Niedobór magnezu w glebie skutkuje redukcją pędów kłosonośnych, skróceniem kłosa i zdrobnieniem ziarna. W przypadku niedostatecznej zasobności gleby w magnez należy zastosować nawozy wapniowo-magnezowe lub dostarczyć składnik dolistnie w postaci wodnego roztworu siarczanu magnezowego. Na wytworzenie 1 t plonu ziarna wraz ze słomą jęczmień jary pobiera z gleby 11 kg P i 23 kg K. Dawki fosforu zależnie od stanowiska i przewidywanego plonu wynoszą od 30 do 60 kg P205. Natomiast potasu od 60 do 110 kg K2O. Nawozy fosforowo-potasowe należy bezwarunkowo w całości stosować przedsiewnie. Późniejsza aplikacja składników nie jest przez jęczmień wykorzystywana.

W uprawie jęczmienia browarnego pożądana jest mała zawartość azotu w glebie. Jest to zasadniczym warunkiem uzyskania surowca o zawartości białka poniżej 11,5 proc. Zwiększenie dostępności azotu w glebie przez zastosowanie nawozów powoduje wzrost plonu, ale obniża wartość browarną ziarna. Dlatego też wielkość dawki azotu wymaga dokładnego określenia. Zależy ona od przewidywanego plonu ziarna i pobrania azotu z plonem oraz oceny jego zawartości w glebie. Ze względu na znaczną zmienność zawartości azotu w glebie pod wpływem czynników siedliskowych i agrotechnicznych jest to dość trudne. W warunkach wyjątkowo suchej zimy bądź długotrwałej zmarzliny większa część azotu mineralnego w glebach średnich i ciężkich pozostaje w jej wierzchniej warstwie. Jeżeli przedplonem jest roślina intensywnie nawożona azotem, należy spodziewać się większej jego dostępności dla jęczmienia. Natomiast duża ilość opadów, azotolubny przedplon (np. zbożowe) nawożony niskimi dawkami N, sprzyjają wyczerpaniu azotu z gleby. Najbardziej dokładną oceną ilości azotu mineralnego w glebie jest analiza chemiczna na przedwiośniu pozwalająca określić aktualną zawartość form zmineralizowanych

Wysoki plon ziarna jęczmienia browarnego ma zwykle lepszą jakość browarną od plonu niskiego (tzw. efekt rozcieńczenia białka). Łączna ilość azotu dostępna dla roślin w glebie do głębokości 90 cm i wprowadzona w postaci nawozów nie powinna przekraczać 100–110 kg/ha. Stąd też optymalne dawki azotu pod jęczmień browarny uprawiany w stanowisku po burakach mogą wynosić 0–40 kg N/ha, natomiast po pszenicy lub po owsie 30–60 kg N/ha.

Aby nie spowodować podwyższenia zawartości azotu i białka w ziarnie, najbezpieczniej jest zastosować całą dawkę azotu przed siewem. Późno stosowany azot powoduje przyrost zapasowych frakcji białka, które trudno lub w ogóle nie przechodzą do roztworu brzeczki. W technologii uprawy jęczmienia na słód najlepiej nie dzielić dawki azotu, jak również nie stosować pogłównego ani dolistnego nawożenia tym składnikiem. Tylko w przypadku wysokiego poziomu nawożenia azotem można 30 proc. dawki zastosować najpóźniej w okresie krzewienia.

W przypadku niedoboru miedzi i boru wskazane jest zastosowanie mikronawozu dla zbóż lub dokarmienie dolistnym nawozem mikroelementowym w fazie krzewienia i początku strzelania w źdźbło. Dostarczenie mikroelementów oddziaływuje korzystnie na masę ziarniaków, zwiększając przy tym plon i podnosząc jakość technologiczną ziarna.

Zrównoważone nawożenie magnezowe, fosforowe i potasowe zabezpiecza właściwy rozwój bielma, a w nim przede wszystkim związków węglowodanowych. Niekorzystny wpływ tych składników na cechy jakościowe może się ujawnić przede wszystkim w siedliskach skrajnie zubożonych w te makroelementy. Na glebach o średniej zasobności zjawisko takie nie występuje.

Wczesny siew
W uprawie jęczmienia browarnego szczególnie ważne jest wykonanie możliwie jak najwcześniejszego siewu. Zagwarantuje to odpowiednie krzewienie produktywne i optymalnie dużą obsadę kłosów (700–800 na 1 mkw), zapewniając wysoki plon ziarna. Wcześnie zasiany jęczmień gromadzi skrobię, ma cieńszą łuskę, mniej wylega, lepiej wykorzystuje nawożenie mineralne. Natomiast w miarę opóźnienia terminu siewu istotnie wzrasta zawartość białka i pogarszają się parametry jakościowe ziarna. Jęczmień browarny należy zasiać odpowiednio gęsto,  co stworzy konkurencję pomiędzy roślinami, trwającą od wschodów do końca wegetacji, ograniczy krzewienie i udział pędów bocznych. Należy tak oddziaływać na łan gęstością siewu, aby z każdego zasianego ziarna powstały 2 kłosy. Na glebach kompleksów lepszych (1–3) jęczmień jary należy więc wysiać w obsadzie 350–370 kiełkujących ziarniaków na 1 mkw, na kompleksach gorszych: 390 do 400. Przy siewie opóźnionym należy zwiększyć obsadę o 10 do 15 proc.

Jęczmień jary stosunkowo łatwo przegrywa konkurencję z chwastami. Tylko po roślinach okopowych (odpowiednio pielęgnowanych) można zrezygnować z zabiegów herbicydowych. Kilkukrotne bronowanie wykonane w okresie piórkowania, w fazie 4 liści i w początkowej fazie strzelania w źdźbło skutecznie ogranicza zachwaszczenie jęczmienia. Bronowanie w innych terminach wpływa niekorzystnie na zwartość roślin. Przy uprawie jęczmienia po gorszych przedplonach mechaniczna regulacja zachwaszczenia jest niewystarczająca. W takich przypadkach należy koniecznie zastosować herbicydy.

Autor pracuje w Katedrze Produkcji Roślinnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, Oddział w Jadwisinie

Źródło: "Farmer" 05/2006