Pszenica ozima jest bezsprzecznie najważniejszym w Polsce zbożem kłosowym. Jej wysoka plastyczność genetyczna sprawia, że wyhodowano ogromną ilość odmian dostosowanych do różnych warunków klimatyczno-glebowych i o odmiennych cechach jakościowych ziarna.

PLENNOŚĆ W PARZE Z JAKOŚCIĄ

Ze względu na jakość ziarna, mąki i ciasta, oceniane w Centralnym Ośrodku Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) odmiany pszenicy ozimej kwalifikowane są do jednej z 5 grup jakościowych. Kryterium podziału stanowi ocena kilku cech jakościowych ziarna, mąki i ciasta. Niespełnienie wymagań granicznych choćby tylko jednej cechy powoduje zaliczenie odmiany do odpowiednio niższej grupy jakościowej. Stąd zdarza się, że odmiana z grupy B wydaje ziarno o wyższej zawartości białka (dla rolnika bardzo istotny parametr skupowy) od wyżej sklasyfikowanej, z grupy A. Ta pierwsza została niżej oceniona ze względu na gorsze cechy jakościowe, które jednak nie są parametrami skupowymi, jak np. energia ciasta, objętość chleba czy wodochłonność mąki.

Z perspektywy rolnika najważniejsze jest wyprodukowanie ziarna spełniającego parametry, które są badane przy skupie, czyli:

  • gęstość ziarna w stanie zsypnym min. 76 kg/hl;
  • białko min. 12,5 proc;
  • wskaźnik sedymentacyjny Zeleny’ego nie mniej niż 26;
  • liczba opadania min. 220 s.

Przy wyborze odmiany pszenicy do uprawy należy również brać pod uwagę fakt, iż sam wybór odmian z grupy E lub A nie daje pełnej gwarancji wyprodukowania surowca o bardzo wysokich parametrach jakościowych. Jakość technologiczną ziarna warunkuje bowiem nie tylko genetyka odmiany, lecz w dużym stopniu także przebieg pogody w okresie wegetacji, jak również przyjęta technologia produkcji. Odmiany z grup E i A potrzebują bardziej pieczołowitej ochrony chemicznej oraz wyższego nawożenia na wytworzenie tony ziarna o wysokich parametrach jakościowych. Należy też uwzględnić to, że odmiany z obu wymienionych grup z reguły plonują nieco niżej od zaliczonych do grupy B.

Grupy jakościowe:

E - elitarne odmiany chlebowe - ziarno charakteryzuje się najlepszą wartością przemiałową, a mąka wypiekową. Dlatego jest ona wykorzystywana do podnoszenia parametrów mąk uzyskanych z ziarna innych grup;

A - jakościowe odmiany chlebowe - ziarno odznacza się dobrą wartością przemiałową, a mąka bardzo dobrą jakością wypiekową;

B - odmiany chlebowe - ziarno ma wartość przemiałową dobrą, a mąka dość dobrą wypiekową, w tym nie wykazuje podwyższonej aktywności amylolitycznej (obniżonej liczby opadania);

K - odmiany na ciastka - uzyskana z nich mąka odznacza się niską zawartością białka oraz niską aktywnością enzymów proteolitycznych i amylolitycznych, czyli wysoką liczbą opadania, słabym rozmiękczeniem i niską energią ciasta.

C - odmiany pastewne lub inne - do tej grupy zaliczane są wszystkie te, których cechy jakościowe ziarna bądź mąki nie pozwoliły na zakwalifikowanie do jednej z wcześniejszych grup.

Odmiany z grupy E, A, B są przydatne do wypieku chleba.

DWA ŹRÓDŁA WIEDZY O ODMIANACH

Hodowla i nasiennictwo są obecnie głównym czynnikiem postępu w produkcji roślinnej. Nowe odmiany to w tej chwili najważniejszy czynnik agrotechniczny decydujący o wielkości plonu. Coroczny przyrost plonu z tytułu ich wykorzystania oceniany jest na ok. 90 kg/ha.

Przy wyborze odmian ozimych - dotyczy to nie tylko pszenicy, lecz także pozostałych gatunków zbóż - podstawowymi rolniczymi kryteriami oceny są plon ziarna i zimotrwałość. Pomocny przy tym jest wgląd w Listę Odmian Zalecanych (LOZ) do uprawy na terenie każdego województwa. Figurują na nich głównie odmiany wpisane do Krajowego Rejestru (KR), a więc już raz przebadane, lecz poddane wtórnej weryfikacji w toku doświadczeń porejestrowych, nadzorowanych przez COBORU.

Obecnie w Polsce jest zarejestrowanych 113 odmian pszenicy ozimej, w tym:

  • 1 odmiana z grupy E,
  • 50 odmian z grupy A,
  • 46 odmian z grupy B,
  • 12 odmian z grupy C,
  • 1 odmiana z grupy K.

Dominują zatem (ok. 87 proc.) odmiany chlebowe z grup A i B, natomiast pastewne (grupa C) reprezentowane są w KR znacznie skromniej, stanowiąc ok. 11 proc. wśród wszystkich zarejestrowanych. Interesujące są źródła ich pochodzenia. 48 odmian pszenicy ozimej wpisanych do KR (ok. 43 proc. wszystkich) powstało w firmach niemieckich. Praktycznie tyle samo, bo 47, zarejestrowały nasze rodzime hodowle. 13 odmian ma francuskie korzenie. Zestawienie uzupełnia kilka odmian wyhodowanych w Austrii, Danii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii.

Sądząc po liczbie wpisywanych w ostatnich latach odmian pszenicy ozimej do KR, można sądzić, że zainteresowanie firm (szczególnie zagranicznych) tym segmentem rynku nasiennego wzrasta. W latach 2016-2018 do KR wprowadzonych zostało 38 odmian. To dokładnie tyle samo, ile zarejestrowano w ciągu 5 lat, na przestrzeni od 2011 do 2015 r. Łącznie stanowią one 2/3 wszystkich odmian pszenicy ozimej w KR. Z zarejestrowanych w latach 2006- 2010 w rejestrze pozostało 21. Część wykreślono ze względu na wygaśnięcie 10-letniego okresu rejestracji. Bardzo interesującą grupę stanowią odmiany, które trafiły do KR w okresie pomiędzy rokiem 2000 a 2005. W zasadzie mogłoby ich nie być. Jednak na wniosek poszczególnych hodowli, które wystąpiły do COBORU o przedłużenie okresu wpisu do KR, nadal funkcjonują na rynku. Obecność w uprawie takich odmian, jak np. Kris czy Bogatka, jest z jednej strony miarą uznania dla nich ze strony rolników, a z drugiej - powodem do chwały dla hodowców, którzy stworzyli te wyjątkowo udane kreacje. Fenomenem są 2 odmiany nieprzerwanie uprawiane od 20 lat.

W hodowlę pszenicy ozimej bardzo zaangażowane są polskie firmy. Zarejestrowały 47 spośród 113 odmian wpisanych do KR, z czego 1 w grupie E, 24 w grupie A, 17 w grupie B i 3 w C. Ponadto do rejestru wpisane zostały 2 odmiany pozagrupowe, opisane jako regionalne.

Największe sukcesy hodowlane osiągnęły HR Danko i HR Strzelce. Pierwsza z nich ma aktualnie w KR 16 odmian, z czego 8 w grupie A, 7 w B i 1 w C. Druga zarejestrowała 15 odmian, w tym 8 w grupie A, 6 w B i 1 w C. Małopolska Hodowla Roślin wprowadziła do KR 6 odmian: 2 w grupie A, 3 w B i 1 w C. Poznańska Hodowla Roślin zarejestrowała 5 odmian, z czego 1 w grupie E i 4 w A. W dorobku HR Smolice są aktualnie zarejestrowane 3 odmiany - 2 w grupie A i 1 w B. Do grona tych wieloletnich hodowców dołączył w tym roku Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie, rejestrując w COBORU 2 ościste odmiany regionalne - Ostkę Grodkowicką i Ostkę Gruboziarnistą Grodkowicką.

NAJPLENNIEJSZE ODMIANY W KRAJOWYM REJESTRZE

Bazując na wynikach badań porejestrowych z lat 2015-2017, należy stwierdzić, że najwyżej plonującymi odmianami w poszczególnych grupach jakościowych były:

Grupa A - RGT Kilimanjaro, Formacja;

Grupa B - Hybery F1, Owacja;

Grupa C - Frisky, Viborg.

Są to wszystko odmiany młode - zarejestrowane w latach 2014-2017, mające szansę na masową uprawę. Czy tak się stanie, trudno wyrokować, bo w bieżącym roku do KR trafiło kilka odmian znakomicie się zapowiadających. Warto zwrócić uwagę na Plejadę (B) z HR Strzelce, RGT Bilanz (B) z firmy RAGT i Sikorkę (C) z HR Danko. Tej jesieni nie należy się jednak spodziewać wysokiej podaży ich materiału siewnego. Aktualnie są dopiero rozmnażane u swoich hodowców i w licencjonowanych firmach nasiennych, aby za rok trafić do masowej sprzedaży.

Artykuł ukazał się w wydaniu sierpniowym miesięcznika "Farmer"