Spośród wielu czynników agrotechnicznych największy wpływ na plonowanie zbóż ma termin siewu. Zagadnienie to przedstawimy na przykładzie pszenicy ozimej, która w strukturze zasiewów zajmuje ponad 18 proc.

Plon i jakość ziarna uzależnione są od wielu czynników. Można je podzielić na dwie grupy: nienakładowe i nakładowe. Do tej pierwszej zaliczany jest termin siewu oraz dobór odmiany. W drugiej znajdują się: nawożenie, ochrona chemiczna i uprawa gleby. Jednym z istotnych nienakładowych czynników jest termin siewu. Determinuje on, w jakich warunkach termicznych, świetlnych i wilgotnościowych przebiegają fazy wzrostu i rozwoju roślin w okresie wegetacji. Dobrze wykształcone, silnie rozkrzewione i ukorzenione rośliny dzięki odpowiedniemu terminowi siewu lepiej wykorzystują podstawowy czynnik plonotwórczy, jakim jest nawożenie stosowane w kolejnych fazach roślin. Ponadto takie rośliny są mniej narażone na warunki stresowe, które mogą wystąpić w późniejszych fazach rozwojowych.

Pszenica należy do roślin dnia długiego, czyli do rozwoju generatywnego potrzebuje pewnej liczby dni o naświetleniu powyżej 14 godzin. W przypadku krótszego naświetlenia zakwitanie jest opóźnione lub utrudnione, co zdecydowanie opóźnia dojrzewanie. Przedłużenie okresu światła u roślin dnia długiego zdecydowanie przyspiesza kwitnienie.

W rozwoju pszenicy zwyczajnej istotną rolę odgrywa wrażliwość na fotoperiodyzm (czyli na długość dnia). W warunkach tropikalnych u pszenicy jarej długoś okresu wegetacyjnego wynosi ok. 10 tygodni, natomiast u fotoperiodycznie wrażliwej pszenicy ozimej w chłodnym klimacie europejskim wegetacja rozszerzona jest prawie do całego roku.

Warunkiem wykorzystania potencjału plonotwórczego pszenicy jest jej rozkrzewienie przed zahamowaniem jesiennej wegetacji. Można to osiągnąć tylko przy wczesnym siewie, gdy rośliny mają na ten proces 60-70 dni. Z każdym dniem opóźnienia siewu ten czas skraca się, aż osiągnie minimum. Opóźnienie siewu powoduje przeniesienie fazy krzewienia na wiosnę. Krzewistość wiosenna nie równoważy się plonotwórczo z tą wytworzoną jesienią. Pszenica obok pszenżyta i owsa rozwija zwykle głębiej w glebie węzeł krzewienia. Ponadto o głębokości formowania się węzła krzewienia mogą decydować także czynniki siedliskowe, w tym światło i temperatura. Przy tej samej głębokości siewu i rozstawie rzędów oraz warunkach krzewienia, jak również dostatecznej ilości światła rośliny tworzą głębiej węzeł krzewienia. Wczesny termin siewu pszenicy umożliwia wykształcenie węzła krzewienia głęboko, co gwarantuje lepsze przezimowanie roślin. Przy późniejszym siewie węzeł krzewienia umieszczony jest płycej. Istotnymi czynnikami w fazie krzewienia są światło, a także temperatura jesienią w granicach 6-8oC. Takie warunki po przezimowaniu zapewniają wytworzenie gęstego łanu i wyrównaną długość pędu głównego i bocznych. Przy opóźnionym siewie faza krzewienia przesuwa się na wiosnę (wydłużający się dzień, wyższe temperatury i zmniejszona wilgotność powietrza), a wówczas pędy boczne nie są już tak samo plonotwórcze, jak te wytworzone na jesieni.

Krzewienie jesienne stanowi warunek wytworzenia kłosów, jak również dobrego wyrównania wysokości pędu bocznego z głównym. Opóźniony siew powoduje skrócenie długości wszystkich pędów, w tym szczególnie bocznych z krzewienia wiosennego, co odbija się na architekturze łanu.

Zaletą wczesnego siewu jest formowanie elementów kłosa już jesienią. W przypadku przesunięcia tego etapu na wiosnę pszenica nie rozpoczyna ich różnicowania przed zimą. Zachodzi to dopiero na wiosnę, kiedy dzień znacznie się wydłuża, temperatury rosną i zmniejsza się wilgotność. Ta faza wegetacyjna ulega skróceniu. W konsekwencji dochodzi do ograniczenia ilości płodnych kłosów.

SKUTKI OPÓŹNIENIA SIEWU

Duże spiętrzenie prac agrotechnicznych, niesprzyjające warunki pogodowe bądź zaniedbania bardzo często wymuszają na rolniku przesunięcie terminu siewu o kilka dni. Jego opóźnienie ma niekorzystny wpływ na dwie składowe plonu: liczbę kłosów, liczbę ziaren. Zdaniem naukowców opóźnienie terminu siewu o 2 tygodnie powoduje spadek plonu o 7 proc. na glebach pszennych dobrych, zaś na glebach żytnich bardzo dobrych o 13 proc. Głównym powodem takiego stanu była mniejsza obsada. Żaden z takich czynników, jak: nawożenie N, dokarmianie nawozami wieloskładnikowymi, zwiększenie ilości wysiewu czy zastosowanie regulatoru wzrostu, nie zrekompensował spadków plonu ziarna. Liczne obserwacje potwierdzają, że niższy poziom plonowania pszenicy sianej w terminie opóźnionym w porównaniu z terminem optymalnym wynika przede wszystkim z istotnego ograniczenia liczby kłosów. Następstwem opóźnionego siewu jest pogorszenie parametrów jakościowych, w tym: gęstości ziarna w stanie zsypnym (decyduje o wartości przemiałowej, duża jej wartość prognozuje wysoki plon mąki). Zalecane przy uprawie większości ozimin zwalczanie chwastów jesienią jest możliwe zarejestrowanym środkami dopiero po osiągnięciu przez rośliny fazy 3-4 liści. Opóźnienie siewu wymusza przeprowadzenie pierwszego zabiegu odchwaszczania dopiero na wiosnę. W sytuacji, kiedy zima jest łagodna, udział chwastów widocznie wzrasta. Osiągają na tyle zaawansowane stadia rozwojowe, że ich zwalczanie stwarza większe problemy.

Liczne spostrzeżenia wielu rolników również potwierdzają, że na skalę spadku plonu pszenicy oddziałuje również jesienna pogoda. Pogodna i ciepła aura w listopadzie i grudniu ogranicza spadek do kilkunastu procent. Mroźna zima powoduje spadek plonu sięgający nawet 50 proc.

ODMIANY ODPORNE NA OPÓŹNIONY TERMIN SIEWU

Istotnym elementem agrotechniki ograniczającym skutki negatywnego wpływu opóźnionego terminu siewu jest dobór odmian o większej tolerancji na długość dnia, które lepiej znoszą opóźniony siew. Jeśli uwzględnimy jednocześnie zimotrwałość odmiany, pozwoli nam to ocenić ryzyko wymarznięcia plantacji. Poniżej przedstawiamy przykładowe 22 odmiany pszenicy ozimej umieszczone w Krajowym Rejestrze odmian tolerancyjnych na opóźniony termin siewu: Arkadia, Estivus, Kredo, Lavantus, Linus, Patras, Praktik, Sailor, Skagen, Torrild, Tulecka, Artist, Fakir, Fidelius, Forum, Jantarka, KWS Livius, KWS Magic, KWS Ozon, Pengar, Platin, Speedway, Henrik. Poza trzema odmianami - Estvius, Torrild i Forum - wszystkie pozostałe są umieszczone na liście odmian zalecanych (LOZ).

Panuje pewna prawidłowość, której należy przestrzegać: przy opóźnionym siewie trzeba zwiększyć normę wysiewu. W pewnym stopniu ma to za zadanie zniwelować negatywny efekt związany ze słabym krzewieniem się roślin. Jak oceniają naukowcy, zwiększenie normy wysiewu nie może być zbyt duże - w przypadku pszenicy powinno wzrosnąć o10-15 proc.

ZALECANY TERMIN SIEWU PSZENICY OZIMEJ

Termin siewu jest czynnikiem agrotechnicznym mającym bardzo duży wpływ na wzrost, rozwój i produkcyjność pszenicy ozimej. To właśnie od niego zależy, czy wschody są szybkie i pełne, a następnie czy początkowy okres wzrostu roślin przebiega bez żadnych zakłóceń. W związku z tym należy przestrzegać ogólnie przyjętych zaleceń dotyczących terminu siewu pszenicy ozimej (mapka). Korzystny wpływ zalecanego terminu siewu nie kończy się na pierwszych tygodniach wegetacji, ale przekłada się na cały okres wzrostu i rozwoju. W związku z tym wysiew pszenicy w zalecanym terminie ma zasadnicze wpływ na osiągnięcia zadowalających efektów produkcyjnych i finansowych. W sytuacji dużych opóźnień w siewie warto rozważyć wysiew odmian przewódkowych - zbóż jarych sianych w okresie późnojesiennym, od końca października do końca lutego. Wykazują duże zdolności przetrwania okresu niskich temperatur i wymagają krótszego okresu jarowizacji. Takie odmiany szczególnie polecane są jako pewna alternatywa po późno schodzących przedplonach takich, jak kukurydza na ziarna, burak cukrowy czy późne odmiany ziemniaka.

Artykuł pochodzi z wydania 9/2016 miesięcznika Farmer

Sprawdź ceny kontraktów terminowych