Dobre przezimowanie zbóż warunkowane jest nie tylko przebiegiem pogody, ale też indywidualną cechą odmianową. Te o wyższym stopniu zimotrwałości radzą sobie lepiej. Potwierdzają to wyniki badań prowadzonych przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU). Oczywiście, od każdej reguły są odstępstwa, które w dużej mierze podyktowane są szeregiem innych czynników mających też wpływ na rozwój roślin i ich przetrwanie okresu zimy, jak: termin siewu, zakres ochrony chemicznej czy poziom nawożenia.

Nabywcy materiału siewnego kierują się przede wszystkim plennością odmiany, a nie jej zimotrwałością. Co jest tego powodem? Może fakt, że dla rolnika finalnie liczy się ekonomia, lub świadomość, że prawdopodobieństwo trafienia na sezon ze znacznymi stratami pozimowymi nie jest zbyt wysokie. Ostatnie wystąpiły w sezonach 2011/2012 i 2015/2016 (tab.). Dane po zimie 2017/2018 wskazują, że mimo wcześniejszych obaw straty nie są bardzo dotkliwe. W związku z tym COBORU nie przygotowało zestawienia odmianowego określającego procent wypadłych roślin, bo różnice między nimi były niewielkie.

Według Głównego Urzędu Statystycznego skala wymarznięć pszenicy ozimej po minionej zimie była niewielka. W opublikowanej przez statystyków pod koniec marca "Wstępnej ocenie przezimowania upraw w 2018 r." do zaorania kwalifikowało się tylko ok. 1,5 proc. powierzchni zasiewów zbóż ozimych (najwięcej w woj. kujawsko-pomorskim - 10 proc., wielkopolskim - ok. 3 proc. i mazowieckim - 2 proc.). Nie do końca jednak zgadzają się z tym przedstawiciele rolników, twierdząc, że te straty były większe, zwłaszcza w północnej Polsce. To jednak temat na osobny artykuł.

DANE LICZBOWE

Obecnie w Krajowym Rejestrze (KR) znajduje się ponad 120 odmian pszenicy ozimej. Z tego blisko 90 z nich figuruje w porównywarce cech odmianowych COBORU i ma przypisaną liczbową ocenę zimotrwałości (w skali 9-stopniowej) - diagram. Najwyższa ocena to obecnie 6 stopni i w zestawieniu mogą się nią pochwalić tylko cztery odmiany - wszystkie pochodzące z rodzimych hodowli (Arkadia, Legenda, Ostroga, Smuga).

Kolejne sześć odmian ma zimotrwałość na poziomie 5,5 (Tonacja, Medalistka, LG Jutta, Hondia, Jantarka, Bogatka), i 5 st. (Belissa, Markiza, Natula, Rotax, Tytanika, Skagen). W sumie tylko 16 odmian odznacza się zimotrwałością 5 i więcej.

Znacznie większą grupę stanowią odmiany, których stopień ten określono jako 3-4,5 - są to aż 42 odmiany. Natomiast zimotrwałość kolejnych 28 odmian jest niewielka, bo oceniana na poziomie 1,5-2,5 stopnia.

Co oznacza umowna ocena liczbowa? W przyjętej 9-stopniowej skali zimotrwałości 9 oznacza ocenę najkorzystniejszą, 5 średnią, natomiast 1 najmniej korzystną. W odniesieniu do pszenicy ozimej oznacza to, że nawet odmiany z najwyższą oceną to i tak "średniaki".

W literaturze można też znaleźć ocenę mrozoodporności zbóż (źródło: Iwaszkiewicz, Kaczyński), w której stopień skali związany jest z udziałem roślin uszkodzonych wyrażonym w procentach, gdzie:

9 - 0-5 proc. roślin uszkodzonych: cecha bardzo dobra,

8 - 5-15 proc. roślin uszkodzonych: cecha bardzo dobra - dobra,

7 - 15-25 proc. roślin uszkodzonych: cecha dobra,

6 - 25-40 proc. roślin uszkodzonych: cecha dobra - średnia,

5 - 40-60 proc. roślin uszkodzonych: cecha średnia,

4 - 60-75 proc. roślin uszkodzonych: cecha średnia - zła,

3 - 75-85 proc. roślin uszkodzonych: cecha zła,

2 - 85-95 proc. roślin uszkodzonych: cecha zła - bardzo zła,

1 - 95-100 proc. roślin uszkodzonych: cecha bardzo zła.

Zaprezentowane sposoby oceny, mimo iż podobne do siebie i często wymieniane w tym samym kontekście, nie są tożsame. Pierwszy dobrze oddaje zimotrwałość roślin, czyli ich zdolność do przetrwania zimy (całej pory roku), ze wszystkimi charakterystycznymi zjawiskami, takimi jak obecność lub brak śniegu, nasłonecznienie, termin i zakres spadków temperatury, długość okresów z mrozem, czas nadejścia odwilży itp. Drugi określa jedynie mrozoodporność roślin, czyli ich zdolność do przetrwania ujemnych temperatur na konkretnym poziomie. Zatem ten system analizy jest znacznie węższy i dostarcza informacji tylko o jednym elemencie zimotrwałości.

ILE PSZENICA WYTRZYMA

Przebieg pogody trudno przewidzieć, dlatego warto wysiewać w swoim gospodarstwie kilka odmian, zarówno te o wysokim, jak i o niższym stopniu zimotrwałości, które bardziej koncentrują się na plonie. W ten sposób ogranicza się ryzyko strat. Przypominamy bowiem, że pszenica ozima to gatunek, który jest w stanie wytrzymać z okrywą śnieżną temperaturę sięgająca aż -30°C. Ale już w sytuacji, kiedy tego śniegu zabraknie, tylko -20 st. C. Istnieją też duże różnice odmianowe, które wynikają z genetycznych różnic w odporności na niskie temperatury.

Zdolność przezimowania poszczególnych odmian można ocenić w warunkach zarówno polowych, jak i laboratoryjnych. Uzyskiwane wyniki są bardzo zbieżne. Temperatura mrożenia pszenicy w chłodni wynosi wówczas od -18 st. C do -20 st. C.

ŚREDNIAK PLONUJE NAJWYŻEJ

Przeanalizowaliśmy "Wstępne wyniki plonowania odmian w doświadczeniach porejestrowych prowadzonych przez COBORU w 2017 r." Tam obok plonu podana jest też skala zimotrwałości odmian. Wzorzec dla wszystkich grup stanowiły takie odmiany jak RGT Kilimanjaro, Patras, Artist, KWS Ozon, a jego plon wyniósł dla poziomu a1 - 90,6 dt/ha i a2 - 103,9 dt/ha. Wśród odmian z grupy A (jakościowa chlebowa) najlepiej w roku 2017 plonowały:

Formacja (poziom a1 - 104 proc. wzorca, a2 - 102 proc. wzorca) - 4,5 st. zimotrwałości,

RGT Kilimanjaro (plon a1 - 103 proc. wzorca, a2 - 102 proc. wzorca) - 4 st. zimotrwałości,

Lindbergh (plon a1 - 102 proc. wzorca i a2 - 99 proc. wzorca) - 2,5 st. zimotrwałości,

Linus (plon 101 proc. wzorca i a2 - 102 proc. wzorca) - 4 st. zimotrwałości,

KWS Dakotana (plon po 101 proc. wzorca) - 3 st. zimotrwałości,

KWS Spencer (plon po 101 proc. wzorca) - 4,5 st. zimotrwałości,

Nordkap (plon a1 - 101 proc. wzorca i a2 - 100 proc. wzorca) - 2,5 st. zimotrwałości.

Wzorzec dla grupy stanowił średni plon z odmian - RGT Kilimanjaro, Patras, Artist, KWS Ozon. Na poziomie a1 wyniósł on 90,6 dt/ha, a na a2 - 103,9 dt/ha.

W grupie B (chlebowa) najwyżej plonowały:

Owacja (plon a1 - 108 proc. wzorca i a2 - 104 proc. wzorca) - 4,5 st. zimotrwałości,

RGT Bilanz (plon a1 - 105 proc. wzorca i a2 - 106 proc. wzorca) - 4,5 st. zimotrwałości,

Hybery (plon a1 - 105 proc. wzorca i a2 - 103 proc. wzorca) - 3,5 st.,

Rotax (plon a1 - 103 proc. wzorca i a2 - 102 proc. wzorca) - 5 st. zimotrwałości,

Artist (plon po 101 proc. wzorca) - 4 st. zimotrwałości,

Tytanika (plon po 101 proc. wzorca) - 5 st. zimotrwałości,

W grupie C (pastewna lub inne):

Viborg (plon a1 - 105 proc. wzorca i a2 - 101 proc. wzorca) - 2,5 st. zimotrwałości,

Frisky (plon a1 - 102 proc. wzorca i a2 - 101 proc. wzorca) - 3 st. zimotrwałości,

Gimantis (plon a1 - 99 proc. wzorca i a2 - 100 proc. wzorca) - 3,5 st. zimotrwałości.

COBORU dokonało też analizy plenności odmian wysianych w opóźnionym terminie siewu. W 2017 r. najwyżej plonującymi okazały się takie odmiany jak RGT Kilimanjaro, Patras, Artist, KWS Ozon (plon wzorca poziom a1 - 90,1 dt/ ha, poziom a2 - 103,5 dt/ha):

W grupie A: RGT Kilimanjaro - 4 st. zimotrwałości, Patras - 4 st. zimotrwałości,

W grupie B: Hybery - 3,5 st. zimotrwałości, Dolores - 4 st. zimotrwałości, Pokusa - 3 st., Opcja - 3 st. zimotrwałości,

W grupie C: Viborg - 2,5 st. zimotrwałości, RGT Kicker - 3 st. zimotrwałości i Gimantis - 3,5 st. zimotrwałości.

Podsumowując powyższe dane, można stwierdzić, że wysokim plonem wykazały się przede wszystkim odmiany charakteryzujące się stopniem zimotrwałości 4, a więc teoretycznie średnim - złym. Można przyjąć, że łączą one wysoki biologiczny potencjał plonowania z zimotrwałością gwarantującą przetrwanie przy przeciętnych spadkach temperatur zimą.

Pod koniec kwietnia opublikowano też "Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych 2017 r." Wzorzec stanowiły nadal takie odmiany, jak: RGT Kilimanjaro, Patras, Artist, KWS Ozon. Najwyżej plonującymi odmianami były:

Hybery - 3,5 st. zimotrwałości,

Viborg - 2,5 st.,

RGT Kilimanjaro - 4 st.,

Rotax - 5 st.,

Frisky - 3 st.,

Linus - 4 st.,

KWS Dakotana - 3 st.,

Artist - 4 st.

Z kolei największe odchylenia od plonu wzorca wykazały:

Lavantus (odchylenie od plonu wzorca w dt z ha a1 -8,3; a2 -9,1) - 3 st. zimotrwałości,

Arkadia (odchylenie od plonu wzorca a1 -8,2; a2 -4,3) - 6 st. zimotrwałości,

Tonacja (odchylenie od plonu wzorca a1 -9; a2 6,7) - 5,5 st. zimotrwałości,

Bamberka (odchylenie od plonu wzorca a1 -7,1; a2 -6,2) - 3 st. zimotrwałości,

Ostroga (odchylenie od plonu wzorca a1 -5,9; a2 -6,2) - 6 st. zimotrwałości,

Skagen (odchylenie od plonu wzorca a1 -4,4; a2 -5,8) - 5 st. zimotrwałości,

LG Jutta (odchylenie od plonu wzorca a1 -3,8; a2 -5,1) - 5,5 st. zimotrwałości,

Leandrus (odchylenie od plonu wzorca a1 -3,2; a2 -5,3) - 3 st. zimotrwałości,

Praktik (odchylenie od plonu wzorca a1 -4; a2 -4,1) - 4 st. zimotrwałości,

Jantarka (odchylenie od plonu wzorca a1 -3,3; a2 -3,8) - 5,5 st. zimotrwałości.

Średni plon uzyskany z odmian: RGT Kilimanjaro, Patras, Artist, KWS Ozon stanowił wzorzec. Na poziomie a1 wyniósł on 90,1 dt/ha, a na poziomie a2 103,5 dt/ha.

Wyniki te potwierdzają, że odmiany o wysokim stopniu zimotrwałości odznaczają się większym odchyleniem od plonu wzorca. Z kolei odmiany o stopniu zimotrwałości 4-3 plonują najwyżej.

 

Artykuł ukazał się w czerwcowym numerze miesięcznika "Farmer"