Przejście wprawdzie wiąże się z kosztami certyfikacji i zmniejszeniem produkcji mleka, ale spadają za to wydatki na pasze i środki produkcji. Rolnicy mogą też liczyć na płatności ekologiczne zarówno w okresie konwersji gospodarstwa, jak i po jej zakończeniu.

Badania z 2014 r. przeprowadzone w IERiGŻ-PIB na grupie producentów mleka ekologicznego wskazywały, że była to działalność opłacalna.

Polski rynek mleka ekologicznego nadal boryka się z trudnościami charakterystycznymi dla początkowej fazy rozwoju, jednak wzrost zainteresowania żywnością ekologiczną wśród konsumentów nieźle wróży na przyszłość.

CENY MLEKA EKOLOGICZNEGO

Polskie ceny skupu mleka ekologicznego wahają się od 1,50-1,60 zł za kg do nawet ponad 2,00 zł, które obecnie płaci SM Pątnica swoim członkom. Cena mleka obciążona jest kosztem transportu, który mleczarnie wyceniają na 10 gr za kg mleka, co stanowić może problem dla małych producentów. Przetwórcy najchętniej organizują systematyczny odbiór mleka ekologicznego, gdy pochodzi ono od co najmniej 400 krów. Dlatego warto być dużym dostawcą produkującym w bliskiej odległości od mleczarni albo tak jak kilku producentów uruchomić własną przyzagrodową produkcję i dystrybucję wyrobów mleczarskich. - Wtedy zysk z produkcji mleka ekologicznego jest naprawdę godny uwagi - uważa profesor Tomasz Sakowski z Instytutu Hodowli i Genetyki Zwierząt PAN w Jastrzębcu.

Według danych niemieckiego Biolandu średnie ceny skupu mleka ekologicznego w 2014 r. wynosiły od 44,8 eurocentów za kilogram we Francji do 48,9 eurocentów za kilogram w Niemczech. Różnica w cenie skupu mleka ekologicznego i konwencjonalnego w Niemczech przekracza 20 eurocentów, a sezonowe wahania cen skupu mleka ekologicznego są mniejsze niż nieekologicznego.

PRODUKCJA MLEKA EKOLOGICZNEGO W POLSCE I UE

Jak mówi profesor Tomasz Sakowski, od zawsze w górach krowy rasy polskiej czerwonej produkowały mleko na pastwiskach, a w zimie były żywione sianem. Zmiana technologii produkcji i wyparcie ras rodzimych przez bydło HF spowodowały powrót do mleka produkowanego naturalnymi metodami.

Według Doroty Metery z Bioekspert-Jednostki Certyfikującej w Rolnictwie Ekologicznym przestawienie gospodarstwa z konwencjonalnej produkcji mleka na ekologiczną trwa dwa lata. Aby mleko zostało uznane za ekologiczne, krowy muszą dostawać 100 proc. pasz ekologicznych. Dodatki paszowe dopuszczone do stosowania przy tej produkcji są bardzo ograniczone i muszą być zatwierdzone przez Instytut Zootechniki w Balicach.

Krowy w gospodarstwie ekologicznym muszą mieć co najmniej dwa razy w tygodniu dostęp do pastwiska, a w oborze - mieć ściółkę. W ciągu roku krowa dająca mleko ekologiczne może być leczona lekami tylko dwa razy. Koszty uznania produkcji mleka za ekologiczną (uzyskanie certyfikatu) zależą od wielkości gospodarstwa i wynoszą w Bioekspercie od 600 do 2000 zł. Certyfikaty muszą być odnawiane co roku, co wiąże się z kontrolą i opłatą w takiej samej wysokości. W innych firmach certyfikujących opłaty są podobne.

Według Głównego Inspektoratu Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w 2013 roku wyprodukowano 273 244 tys. l mleka, a w 2014 r. o 7,6 proc. mniej, czyli 252 367 tys. l. Spadek ten wynikał ze zmniejszenia pogłowia krów w gospodarstwach ekologicznych. Produkcja mleka ekologicznego koncentrowała się w czterech regionach: w 2014 r. ponad 127 889 tys. l mleka ekologicznego otrzymano w województwie małopolskim i na Pogórzu, w Wielkopolskiem i Śląskiem - 85 790 tys. l, 19 705 tys. l na Mazowszu i Podlasiu i 18 983 tys. l w Wielkopolsce i na Śląsku.

Wydajność krów w polskich gospodarstwach ekologicznych wynosi do 6500 kg od krowy przy średniej 3700 kg. W krajach EU-15 krowy ekologiczne dają do 7500 kg mleka, a średnia utrzymuje się na poziomie 5700 kg, głównie dzięki lepszej jakości żywienia i rasom dwustronnie-użytkowym (simental, pinzgau, brunatna).

Podstawową bolączką polskich producentów i przetwórców mleka ekologicznego jest mała skala produkcji mleka spełniającego normy ekologiczne w poszczególnych gospodarstwach. To powoduje problemy z odbiorem mleka przez przetwórców i zaspokojeniem ich potrzeb surowcowych oraz spadek produkcji mleka ekologicznego. Zdarza się, że zdesperowani producenci sprzedają mleko ekologiczne jako konwencjonalne.

Odpowiednią skalę produkcji można osiągnąć przez samoorganizację rolników: na przykład poprzez łączenie się w grupy producenckie. Dodatkową szansą na zwiększenie opłacalności jest własne przetwórstwo mleka wyprodukowanego w gospodarstwie.

PRZETWÓRSTWO MLEKA EKOLOGICZNEGO

Według Raportu GIJHARS w Polsce w 2012 r. było 14 przetwórców mleka ekologicznego, a w 2014 r. stanowili 3,6 proc. spośród wszystkich 484 ekologicznych przetwórców żywności.

Największym producentem ekologicznych wyrobów mleczarskich jest mleczarnia EkoŁukta w Łukcie w woj. warmińsko-mazurskim. W 2015 r. mleczarnia Pątnica zaczęła dostarczać na rynek świeże mleko ekologiczne pochodzące z 35-40 certyfikowanych gospodarstw mlecznych. Dwa lata wcześniej zachęciła kilkudziesięciu związanych z mleczarnią producentów do podjęcia produkcji ekologicznej.

W wykazie przetwórni mleka wydanym przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi znajduje się dwanaście przetwórni mleka ekologicznego:

Figa - rodzinne gospodarstwo ekologiczne specjalizujące się w produkcji serów kozich z Tylawy;

Fromandel sp. z o.o. z miejscowości Zduny specjalizująca się w przetwórstwie mleka i wyrobie serów;

Kazimierz Furczoń z Leśnicy specjalizujący się w produkcji artykułów mleczarskich;

HIPP Polska sp. z o.o. specjalizująca się w produkcji jogurtów owocowych i mleka modyfikowanego;

Mleczarnia EkoŁukta sp. z o.o. z Łukty specjalizująca się w przetwórstwie mleka i wyrobie serów;

OSM Jasienica Rosielna specjalizująca się w przetwórstwie mleka i wyrobie serów;

OSM w Nowym Sączu specjalizująca się w przetwórstwie artykułów rolno-spożywczych;

OSM Radomsko/ZTM Nowy Targ specjalizujący się w przetwórstwie mleka i produkcji serów;

SER-MILK z Trzebielina specjalizujący się w przetwórstwie mleka i wyrobie serów;

Spółdzielnia Mleczarska Sudowia z Suwałk specjalizująca się w przetwórstwie mleka i wyrobie serów;

Zakład Produkcji Spożywczej i Handlu Frąckowiak sp. j. z Granowa specjalizujący się w przetwórstwie mleka i wyrobie serów oraz twarogów;

Marian Nowak z Grabowa specjalizujący się w przetwórstwie mleka i wyrobie serów w przyoborowej mleczarni;

SM Piątnica produkująca mleko ekologiczne.

Część mleka ekologicznego wyprodukowanego na zachodnich terenach Polski trafia do przetwórców niemieckich, którzy w marcu 2016 r. płacili średnio 4,91 euro za kg mleka (w przeliczeniu: ok. 2,18 zł/kg). Z kolei na polskim rynku można znaleźć ekologiczne produkty mleczarskie, takie jak świeże mleko, jogurty i sery twarde pochodzące z Czech i Niemiec.

Mimo trudności są szanse na rozwój produkcji i przetwórstwa mleka ekologicznego w naszym kraju. Przemawiają za tym rosnące zainteresowanie: konsumentów - ekologicznymi produktami mlecznymi, producentów mleka ekologicznego - rozwijaniem produkcji przyzagrodowej, a dużych przetwórców konwencjonalnego mleka - rozszerzeniem asortymentu o produkty ekologiczne.