Odchów odsadków może wydawać się stosunkowo prostym zadaniem, jednak istnieje szereg czynników, które wpływają w mniejszym lub większym stopniu na efekt końcowy – na zdrowie zwierząt, ich masę odsadzeniową, a w konsekwencji na uzyskiwaną za nie cenę, dlatego zawsze warto zbadać możliwości udoskonalenia odchowu oraz indywidualnie przeanalizować efekt ekonomiczny ich wprowadzenia.

ODSADKI CZY OPASY?

Głównym czynnikiem wpływającym na wybór pomiędzy produkcją odsadków a opasem do wagi ciężkiej jest oczywiście opłacalność. To kwestia bardzo indywidualna, uzależniona m.in. od struktury użytków rolnych, jakości gleby, warunków mikroklimatu, dostępności pasz i wielu innych aspektów, na podstawie których należy określić, który rodzaj działalności jest w danym gospodarstwie korzystniejszym wyborem.

Szczególnie często wymienianym przez producentów odsadków warunkiem jest odpowiednia dostępność trwałych użytków zielonych. W takiej sytuacji mamki oraz ich potomstwo mogą do momentu odsadzenia przebywać na pastwisku przez cały sezon, co znacząco ogranicza niezbędne nakłady pracy konieczne do zaopatrzenia zwierząt w paszę.

Zaletą produkcji odsadków jest również ograniczona wielkość bazy paszowej niezbędnej w okresie zimowym. W tym czasie w gospodarstwie znajdują się wyłącznie zacielone sztuki, jałówki przeznaczone na remont stada oraz buhaj/buhaje wykorzystywane do krycia.

Ponadto ten rodzaj produkcji wiąże się z mniejszymi wymaganiami w zakresie powierzchni budynków inwentarskich, w których przebywają jedynie sztuki zacielone oraz krowy z cielętami.

Ważnym czynnikiem jest również czas niezbędny do uzyskania przychodu, który przy produkcji odsadków jest znacznie krótszy niż w przypadku opasów. Zwierzę jest gotowe do sprzedaży po 6-9 miesiącach, a nie po dwóch latach. W niektórych przypadkach zamrożenie kapitału na dłuższy czas znajduje się poza możliwościami gospodarza.

Istotne są też koniunktura lokalna i możliwość zbytu. Produkcja różni się opłacalnością w zależności od regionu kraju, jednak szczególnie przy produkcji odsadków czystorasowych ważne są zagraniczne rynki, dlatego warto sprawdzić możliwe opcje zbytu przed rozpoczęciem produkcji.

Kolejny ważny element to dobór odpowiedniej rasy zwierząt. Spotyka się produkcję odsadków mieszańcowych, jednak występują tu ograniczenia zbytu na zagranicznych rynkach, na których co prawda można uzyskać wyższą cenę, ale największym zainteresowaniem jednocześnie cieszą się odsadki rasy limousine.

DBAŁOŚĆ O ZDROWIE

Jak w przypadku chowu każdego gatunku zwierząt gospodarskich niemożliwe jest zyskanie satysfakcjonujących wyników produkcyjnych bez odpowiedniej dbałości o zdrowie zwierząt. Produkcja odsadków ze względu na ograniczony czas przebywania zwierzęcia pod opieką pierwotnego właściciela nie zostawia miejsca na „odrobienie” strat powstałych wskutek popełnionych błędów, dlatego każdy etap odchowu cielęcia do chwili odsadzenia jest niezwykle istotny.
Ciekawym przykładem działania korzystnie wpływającego na efekty odchowu jest odrobaczanie. Częstą praktykę stanowi jednokrotne odrobaczanie cielęcia. Jednak wyniki licznych badań wskazują na pozytywne efekty dwu- lub trzykrotnego odrobaczania cieląt mięsnych w okresie odchowu na ich masę odsadzeniową (różnice dochodzą nawet do 40 kg/szt.). Ponadto cielęta wolne od parazytoz (chorób pasożytniczych) cechują się większym tempem wzrostu, lepszym apetytem, efektywniejszym wykorzystaniem paszy oraz, co bardzo istotne, lepszą zdrowotnością.

Równie ważne jest dopilnowanie szczepień. W tej kwestii najlepiej skonsultować się z weterynarzem opiekującym się stadem i ustalić program szczepień. Zazwyczaj obejmuje on szczepienia na PI-3 (parainfluenzę typu III), BRS (syncytialny wirus oddechowy bydła), BVD (biegunkę wirusową bydła) i na IBR (zakaźne zapalenie nosa i tchawicy bydła). Szczepienia najlepiej przeprowadzić odpowiednio wcześnie przed odsadzeniem, aby w tym newralgicznym momencie cielę było możliwie dobrze zabezpieczone.

Ważnym elementem produkcji odsadków jest również sposób przeprowadzania odsadzenia cieląt od mamki. Silny stres związany z oddzieleniem od mamki może być przyczyną gwałtownych spadków odporności, dlatego ważne, aby w miarę możliwości unikać niepotrzebnej eskalacji niepokoju młodego zwierzęcia. Dobrym rozwiązaniem jest przyzwyczajenie cieląt do pobierania pasz stałych w miejscu zlokalizowanym blisko mamek, jednak uniemożliwiającym dostęp większych zwierząt oraz wyposażonych w rozwiązania pozwalające na szybkie odcięcie drogi łączącej te dwa obszary. Dzięki temu stosunkowo łatwo można oddzielić cielęta od mamek bez zbędnego stresu wywoływanego wyłapywaniem pojedynczych sztuk ze stada.

SEZONOWOŚĆ WYCIELEŃ

W produkcji odsadków można umownie wydzielić kilka najważniejszych okresów, tj. okres krycia, wycieleń oraz odsadzenia. Ich znajomość umożliwia pewną manipulację fazami cyklu produkcyjnego, ich skrócenie, dzięki czemu można ułatwić organizację pracy w stadzie, nadzór nad nim oraz zapewnić lepsze wykorzystanie pastwiska.

Skrócenie okresu krycia, a w konsekwencji sezonu wycieleń, ułatwi przeprowadzanie niezbędnych prac w stadzie oraz w pewnym stopniu ujednolici stawkę odsadków przeznaczonych do sprzedaży. W prawidłowo prowadzonym cyklu produkcyjnym sezony krycia i wycieleń nie powinny być dłuższe niż 3 miesiące.

Właściwe zaplanowanie okresu wycieleń uzależnione jest w największym stopniu od dostępnych budynków inwentarskich i dostępnej bazy paszowej. Wymaga ono wysiłku, jednak może pozytywie wpływać na zdrowie cieląt i mamek, wykorzystanie potencjału żywienia pastwiskowego oraz prawidłowe zaplanowanie okresu odsadzenia. Do podstawowych okresów wycieleń można zaliczyć sezon zimowy, który przypada na styczeń-luty (do wycieleń dochodzi w budynku inwentarskim), wiosenny, obejmujący marzec-maj, oraz letni, gdy wycielenia następują w pełni sezonu pastwiskowego.

Wycielenia zimowe oraz część wycieleń wiosennych wiążą się z większymi wymaganiami wobec powierzchni oraz stanu budynków inwentarskich. Wymagany jest również większy zapas pasz, materiału ściołowego oraz wzrasta ilość niezbędnej pracy przy obsłudze zwierząt. Zaletą wycieleń w tym okresie jest większy stopień wykorzystania pastwiska przez cielęta w sezonie pastwiskowym, ponieważ część okresu, w którym wyłącznym pokarmem jest mleko matki, cielęta spędzają w budynku, a w chwili wyjścia na pastwisko są lepiej przygotowane do wypasu. Taki system umożliwia uzyskanie wyższych przyrostów masy ciała młodych zwierząt w sezonie pastwiskowym oraz pozytywnie wpływa na mleczność krów mamek.

Wycielenia w sezonie letnim również mają swoje zalety. Wiążą się ze znacznymi ułatwieniami w organizacji pracy przy zwierzętach oraz ograniczeniem niezbędnych nakładów finansowych na produkcję. Ponadto niektórzy producenci odsadków podkreślają pozytywny wpływ późniejszych wycieleń na zdrowotność cieląt (mniej upadków oraz przypadków chorób) oraz szybszą regenerację krów po porodzie. Wadą takiego rozwiązania jest gorsze wykorzystanie pastwiska przez cielęta, ponieważ na początku sezonu pastwiskowego wyłączne źródło ich pożywienia stanowi mleko.

DOKARMIANIE CIELĄT

Podczas wypasu niezwykle istotne jest zapewnienie stałego dostępu do czystej wody. Jest ona niezbędna do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmów zwierząt z każdej grupy produkcyjnej.

Ponadto dobrze jest zapewnić cielętom dostęp do paszy stałej. Ekonomiczny aspekt dokarmiania cieląt wygląda inaczej w każdym gospodarstwie, dlatego należy ocenić możliwy zysk i ustosunkować go do niezbędnego nakładu finansowego. Nie zawsze osiągane wyniki są znacznie niższe od potencjału genetycznego, a właśnie w takiej sytuacji inwestowanie w dokarmianie cieląt jest najbardziej uzasadnione i umożliwia uzyskanie istotnie wyższej masy odsadzeniowej cieląt.

Dostęp do paśnika powinny mieć wyłącznie cielęta, co osiąga się zazwyczaj poprzez stosowanie wygrodzeń niestanowiących przeszkody dla cieląt, jednak niemożliwych do sforsowania przez większe sztuki. Planując rozmieszczenie paśników, warto zwrócić uwagę na aspekt ułatwienia odizolowania cieląt od mamek podczas odsadzenia. Pasza w paśnikach powinna być stale dostępna. Okresowe niedobory mogą powodować konkurencję między cielętami i zbyt łapczywe pobieranie paszy, które obniży efektywność jej wykorzystania i negatywnie wpłynie na układ pokarmowy.

Paszami stosowanymi w dokarmianiu cieląt mięsnych mogą być gotowe pasze dla cieląt pochodzące z zakupu, jednak zazwyczaj są to śruty zbożowe, stanowiące uzupełnienie dawki pokarmowej w energię, niewielka ilość pasz białkowych oraz dodatki mineralno-witaminowe.

Potrzeba dokarmiania młodych sztuk wynikać może z deficytu podstawowych składników pokarmowych limitujących tempo wzrostu cieląt. Wystąpienie takiego niedoboru oraz jego ewentualna wielkość uzależnione są od wielu czynników, takich jak skład runi pastwiskowej, okres wypasu, warunki atmosferyczne i wielu innych. Należy jednak pamiętać, że cielęta przez pierwsze trzy miesiące życia korzystają głównie z mleka matki, dlatego te urodzone w szczycie sezonu pastwiskowego korzystają z pastwiska, które w tym czasie może już nie zaspokoić ich potrzeb pokarmowych.

SPOKOJNE ODSADZENIE

Odsadzenie cieląt polega na definitywnym odcięciu ich od możliwości pobierania mleka, dlatego ustalając termin odsadzenia, należy kierować się zdolnością cieląt do pobrania odpowiedniej ilości paszy stałej oraz ich kondycją.
Odsadzenie jest newralgicznym momentem w produkcji odsadków, ponieważ towarzyszący mu stres może powodować spadek odporności cieląt i w konsekwencji sprzyjać występowaniu chorób. W związku z tym warto przeprowadzić je w sposób ograniczający zbędny stres młodych zwierząt. Jednoczesne wystąpienie kilku czynników stresogennych może spotęgować negatywny efekt, w związku z tym w miarę możliwości nie należy łączyć momentu odsadzenia z przeprowadzeniem innych zabiegów. Można złagodzić stres odsadzeniowy poprzez zapewnienie cielętom kontaktu wzrokowego z mamkami. Dzięki temu będą spokojniejsze, co z kolei ograniczy częstotliwość występowania zachowań niepożądanych, jak np. utrata apetytu.
Ważne są również warunki, w jakich odsadzenie jest przeprowadzane. Niesprzyjające warunki atmosferyczne (zbyt niska lub wysoka temperatura), nadmierna wilgotność czy zapylenie mogą dodatkowo sprzyjać występowaniu chorób.

ZDROWIE MAMKI

Przy produkcji odsadków nie mniej ważne niż młode zwierzęta są ich matki. Zdrowie mamek, ich płodność i mleczność są niezbędnymi elementami sukcesu. Dobra mamka powinna rodzić jedno zdrowe cielę rocznie. Takie wyniki rozrodu pozwalają osiągnąć odpowiedni efekt ekonomiczny, jednak wymagają dbałości o zdrowie zwierząt oraz pewnej bezwzględności w przypadku likwidacji sztuk o gorszej płodności.

Należy pamiętać o przestrzeganiu planu szczepień oraz regularnym odrobaczaniu stada. Ważnym czynnikiem jest również eliminacja sztuk mających skłonności do mastitis. Nie jest to częste zjawisko, jednak w negatywny sposób wpływa nie tylko na produkcję mleka przez daną krowę, lecz także na jej cielę, ponieważ w przypadku samic może to w przyszłości sprzyjać występowaniu u nich mastitis. Ponadto cielę, korzystając z chorej ćwiartki, może rozprzestrzeniać patogeny na pozostałe części wymienia.

Nie stanowi wielkiej tajemnicy, że sekretnego klucza do sukcesu nie ma. Jak w każdej gałęzi rolnictwa do osiągnięcia założonych efektów i pozytywnego wyniku ekonomicznego niezbędna jest ciężka praca, prawidłowe żywienie i dbałość o profilaktykę. Reszta pozostaje w gestii aktualnej sytuacji rynkowej i popytu na zwierzęta.