Wstępny opas bydła

Głównymi celami opasu bydła jest maksymalizacja efektu ekonomicznego oraz racjonalne ograniczanie kosztów produkcji. Materiał do opasu może być bardzo zróżnicowany, ponieważ cielęta do opasu mogą pochodzić od krów ras mięsnych, tzw. mamek, lub od krów użytkowanych mlecznie. Początek opasu uzależniony jest właśnie od źródła pochodzenia materiału opasowego i prowadzony od 6.-8. miesiąca życia dla osobników ras mięsnych (w tym wieku odsadzane są od matek) lub od 3.-4. miesiąca życia (po wykształceniu przedżołądków) dla sztuk pochodzących od krów użytkowanych mlecznie, czyli po odchowie cieląt. W okresie opasu można wyróżnić 2 fazy: fazę wstępną (wzrostu) oraz fazę końcową (finiszu). Długość trwania obu faz jest umowna i zależy od wielu czynników, tj. wymagania odbiorcy żywca wołowego, końcowej masy ciała, płci, rasy czy intensywności prowadzonego żywienia. Oczywistym jest, że jałówki, które szybciej ulegają otłuszczeniu, opasane są krócej niż buhajki, a opasy rasy simentaler czy charolaise można opasać do znacznie wyższej masy niż angusa bez zagrożenia nadmiernego otłuszczenie tuszy. Jednak o ostatecznej formie prowadzonego opasu powinny decydować względy ekonomiczne oraz preferencje odbiorców.

W zależności od stopnia intensywności żywienia wyróżniamy 3 typy opasu: ekstensywny, półintensywny oraz intensywny. W naszych warunkach klimatycznych opas ekstensywny jest rzadko stosowany ze względu na fakt konieczności opasania zwierząt przez co najmniej dwa sezony wegetacyjne oraz potrzebę zagwarantowania zwierzętom paszy na okres zimy. Najbardziej popularną formą opasu prowadzonego w naszym kraju jest opas intensywny. Opas taki prowadzony jest w warunkach alkierzowych i z wykorzystaniem dużych ilości pasz treściwych.

Biorąc pod uwagę fakt, że koszty żywienia bydła opasowego stanowią nawet ponad 70 proc. kosztów bezpośrednich produkcji żywca wołowego, to jego efektywność może mieć istotny wpływ na produkcyjność i opłacalność produkcji wołowiny oraz na zdrowie i dobrostan utrzymywanych zwierząt. Głównym wskaźnikiem efektywności żywienia bydła opasowego jest wskaźnik wykorzystania paszy (FCR - z ang. feed conversion ratio) określający ilość pobranej suchej masy paszy w kg na kg przyrostu. Oczywiście, FCR może być modyfikowany ze względu na konkretne potrzeby producentów. Efektywnie przyrastające zwierzęta osiągają wyższe tempo przyrostów dobowych przy mniejszej ilości konsumowanej paszy. W przypadku bydła opasowego wielkości te mieszczą się w granicach od 4,5 do 7,5. Innym wskaźnikiem jest rezydualne pobranie paszy (RFI - z ang. residual feed intake), które uwzględnia zarówno tempo wzrostu i wagę zwierzęcia, jak i relatywny udział paszy wykorzystanej na potrzeby bytowe i produkcyjne. W skrócie RFI definiowana jest jako szacowana w oparciu o masę i potrzeby żywieniowe ilość paszy pobierana przez zwierzę. Zwierzęta, które są efektywne, konsumują mniej paszy, niż zostało to oszacowane dla ich potrzeb żywieniowych. Aby być w stanie monitorować efektywność prowadzonych działań żywieniowych, konieczne jest więc prowadzenie rejestru mas ciała zwierząt (ważenie) przed i po prowadzonym opasie oraz w trakcie. Ważne jest również monitowanie ilości i jakości zadawanej opasom paszy. Zakłada się, że poprawa o 1 proc. efektywności żywienia bydła ma taki sam ekonomiczny efekt, jak 3-proc. wzrost tempa przyrostów dobowych.

Celem fazy wstępnej opasu bydła jest przygotowanie zwierząt do opasu końcowego. Dawki pokarmowe w tym okresie powinny charakteryzować się stosunkowo wyższym poziomem białka w paszy w porównaniu do składu paszy dla osobników finiszujących. W przypadku prowadzenia opasu do ciężkiej masy ciała (>700 kg), celem fazy wstępnej jest uzyskanie osobnika o dużej ramie ciała i dobrej kościstości, na którego będzie można "nałożyć" dużo mięsa. W takim przypadku okres opasu wstępnego będzie trwał relatywnie dłużej niż w przypadku opasu młodych buhajków ras mlecznych do masy 450 kg, gdzie granica między opasem wstępnym a końcowym ulega zatarciu. Zawartość białka w paszy dla zwierząt znajdujących się we wstępnej fazie opasu powinna kształtować się na poziomie 8,4-19 proc. s.m. w zależności od tempa wzrostu i strawności masy organicznej paszy. Wzajemna relacja wapnia do fosforu u młodych rosnących zwierząt powinna mieścić się w zakresie od 1,2:1 do 1,5:1.

W tabeli 1. przedstawiono z kolei wymagania pokarmowe dla rosnących buhajków, wolców i jałówek w zależności od masy docelowej opasu. Wraz ze wzrostem masy ciała opasanych zwierząt rośnie pobranie paszy, zmniejszeniu natomiast ulegają potrzeby białkowe. Wymagania pokarmowe w odniesieniu do białka u bydła opasowego po ukończeniu przez nie 12. miesiąca życia powinny kształtować się w granicach 7-15 proc. s.m. Zwiększeniu ulegają z kolei wymagania energetyczne zwierząt. Zmieniają się również potrzeby zwierząt w odniesieniu do zapotrzebowania na główne makroelementy. Stosunek Ca:P może ulec rozszerzeniu do poziomu 2:1.

W przypadku bydła mięsnego odsadzenie cieląt następuje najczęściej w wieku 6.-9. miesiąca ich życia. Jest to jednocześnie właściwy moment do dokonania selekcji zwierząt (jałówki i buhajki reprodukcyjne oraz opasy). Ważnym, aczkolwiek mało docenianym zabiegiem towarzyszącym okresowi odsadzenia jest właściwe przygotowanie cieląt. Zaleca się, aby cielęta były odsadzone i dokarmiane paszą stałą na co najmniej 30 dni przed terminem ich sprzedaży, względnie przewozu do miejsca docelowego opasu, oraz dekornizowane i szczepione przeciwko chorobom na 3 tyg. przedtem. W wielu krajach wręcz uzyskuje się wyższe ceny na aukcji za tak przygotowane cielęta. Jednak materiał taki w polskich warunkach produkcyjnych jest słabo dostępny, głównie ze względu na niewielką liczebność populacji krów mamek. Głównym materiałem do dalszego opasu są natomiast buhajki pochodzące od krów użytkowanych mlecznie. Znakomitą większość stanowią buhajki w typie jednostronnie mlecznym o relatywnie niskim potencjale rzeźnym, natomiast 12-13 proc. pogłowia stanowią tzw. mieszańce towarowe pochodzące z krzyżowania krów mlecznych z buhajami ras mięsnych, które charakteryzują się dobrymi cechami opasowymi i poubojowymi.

Do 4. miesiąca życia cielęta powinny być dokarmiane z wykorzystaniem preparatów mlekozastępczych oraz prestarteru w celu stymulowania przedżołądków do intensywnego wzrostu i rozwoju. Po ukończeniu 4. miesiąca życia cielęta powinny przejść na dawkę startową o następujących parametrach: zawartość suchej masy - 42 proc., 12,5 MJ energii metabolicznej w kg suchej masy paszy i zawartość białka na poziomie 15,6 proc. s.m. Aby uzyskiwać tak intensywne przyrosty, do zbilansowania dawki pokarmowej wykorzystywane są następujące komponenty: słoma pszenna, skrobia ziemniaczana, wywar zbożowy, śruta kukurydziana, poekstrakcyjna śruta sojowa oraz żywe kultury drożdży i premiks. Po ukończeniu przez zwierzęta siódmego miesiąca życia ich dawka pokarmowa powinna ulec kolejnej zmianie. Zmniejszeniu ulega poziom białka w dawce pokarmowej i jednocześnie zwiększona zostaje jej energetyczność. Dawka końcowa powinna zakładać uzyskanie następujących parametrów: 50 proc. s.m., 12,9 MJ/kg s.m. i 12-13 proc. białka. Zbyt duży poziom białka w paszy mógłby doprowadzić do zbyt słabego otłuszczenia tuszy. Dodatek żywych form drożdży ma na celu ograniczenie problemów z kwasicami i stymulowanie lepszej strawności paszy. Końcowym efektem jest młody żywiec opasowy, z którego uzyskać można wołowinę o dobrych parametrach sensorycznych i kulinarnych.

W Polsce prowadzony jest najczęściej intensywny opas do ciężkich mas ciała, który odbywa się głównie w oparciu o utrzymanie alkierzowe. Należy zaznaczyć, że inne wymagania pokarmowe będą miały jałówki, a inne buhaje. Porównanie obu tych grup wskazuje, że buhajki charakteryzują się wyższym tempem wzrostu (o ok. 13 proc.), co oczywiście skutkuje wyższą końcową masą ciała (o ok. 35 kg). Ponadto tusze buhajów zawierają zdecydowanie mniej tłuszczu, przy jednocześnie wyższej zawartości chudego mięsa. Wiąże się to jednak z gorszą marmurkowatością ich mięsa, co ma wpływ na nieco słabsze walory sensoryczne pozyskiwanej od nich wołowiny. W związku z tym buhaje mają wyższe wymagania energetyczne niż jałówki. Z żywieniowego punktu widzenia odsadki, które będą przekierowane na intensywny opas, powinny być poddane okresowi przygotowawczemu trwającemu 2-3 tyg., w którym zwierzęta zostaną stopniowo wdrożone do spożywania dużych ilości pasz treściwych. Sam opas w zależności od genotypu opasanych zwierząt oraz wymogów rynku pod kątem stopnia otłuszczenia zwierząt prowadzony jest w oparciu o dostępne pasze objętościowe oraz pasze treściwe. Teoretycznie intensywne żywienie do dużych mas ciała wymaga zwierząt o dużej ramie (kalibrze), gdyż takie zwierzęta opasane nawet dużą ilością paszy treściwej będą charakteryzowały się akceptowalnym dla rynku otłuszczeniem. Natomiast zwierzęta mniejsze, nawet lepiej umięśnione, w tych samych warunkach będą odznaczały się nadmierną skłonnością do nieekonomicznego odkładania dużej ilości tkanki tłuszczowej.

Podsumowując, w zależności od postawionych celów rynkowych, wstępny opas bydła jest okresem przygotowania zwierząt do fazy końcowej opasu, gdzie ostatecznie poprzez właściwe żywienie ukształtowany i zestandaryzowany zostaje ostateczny profil materiału rzeźnego. Opłacalność produkcji żywca wołowego uzależniana jest od możliwości utrzymania niskich kosztów produkcji. Optymalizacja żywienia bydła mięsnego może być skutecznym narzędziem poprawy opłacalności tego kierunku produkcji.

Artykuł ukazał się w czerwcowym numerze miesięcznika "Farmer"