Intensyfikacja produkcji mleka w ostatnich kilkudziesięciu latach oraz jednostronna selekcja zwierząt pod kątem cech produkcyjnych, a także dążenie hodowców do skrócenia okresu międzyociepleniowego doprowadziła do wzrostu wydajności mlecznej całej populacji polskich krów mlecznych. Coraz częściej mówi się ostatnio o ekonomice produkcji mleka. Nałożenie na krowę potężnej wydajności obciąża jej organizm. Krowy są użytkowane krótko, a dla wielu osiągnięcie drugiej, trzeciej laktacji pozostaje jedynie marzeniem. Podążanie za wydajnością jest zgubne.

Krowy rasy holsztyńsko-fryzyjskiej osiągają szczytową produkcję w czwartej laktacji. O opłacalności produkcji można mówić jedynie w przypadku, gdy krowa przeżywa 6 laktacji - wtedy w pełni się "amortyzuje".

Podczas doboru osobników do rozrodu należy zwracać większą uwagę na cechy funkcjonalne, czyli takie, które tylko pośrednio wpływają na produkcję mleka, m.in. przez zdrowe wymię, prawidłową budowę, długo-

wieczność. Będą one również powiązane z wytrwałością laktacji.

WYTRWAŁOŚĆ LAKTACJI

Produkcja mleka u krów nie przebiega równomiernie przez cały okres laktacji. Po porodzie następuje szybki wzrost produkcji, który osiąga swój szczyt zazwyczaj między 4 a 8 tygodniem, po czym zaczyna spadać, aż do zasuszenia krowy, tworząc tzw. krzywą laktacji. Wyróżnia się cztery typy krzywych laktacji. Są one graficznym przedstawieniem przebiegu laktacji, czyli wszystkich zdarzeń, które mają znaczenie dla produkcji mleka, takich jak: system utrzymania, żywienie czy przebyte choroby. Ze względu na wyżej opisaną intensyfikację produkcji obecnie stwierdza się jedynie incydentalne występowanie krzywej dwuwierzchołkowej, która była charakterystyczną krzywą krów wypasanych w okresie letnim.

Kształt krzywej świadczy o wytrwałości laktacji, która jest definiowana jako czas od porodu do osiągnięcia szczytu laktacji i utrzymanie szczytowej produkcji oraz tempo jej opadania do zasuszenia.

Istnieją trzy sposoby obliczeń wytrwałości laktacji:

1. Na podstawie próbnych udojów i znanego przebiegu kształtu krzywej laktacji;

2. Jako współczynnik równomierności laktacji wyliczany przez stosunek wydajności w różnych stadiach laktacji;

3. Jako miary zmienności dziennych wydajności przez wyznaczanie modeli matematycznych opisujących przebieg laktacji.

GDZIE TEORIA ŁĄCZY SIĘ Z PRAKTYKĄ

W praktyce wytrwałości laktacji różnią się także między krowami będącymi w tej samej laktacji oraz mającymi taką samą wydajność za laktację 305-dnio-wą.

Wyższą wytrwałością laktacji, czyli powolnym - stopniowym wejściem w szczytową produkcję oraz długim jej utrzymywaniem, a następnie powolnym spadkiem produkcji, aż do zasuszenia, odznaczają się krowy pierwiastki. Pewnym wyjaśnieniem tego zjawiska jest fakt dość wczesnego wejścia w rozród jałówek i ciągły wzrost podczas pierwszej laktacji - w tym również wzrost liczby komórek sekrecyjnych w wymieniu i jego rozbudowa oraz zwyżka kalibru tych zwierząt i wyższe pobranie paszy. Daje to efekt przewagi krów pierwiastek nad wieloródkami pod względem wytrwałości.

WYTRWAŁA I WYDAJNA?

Selekcja prowadzona w oparciu o cechy produkcji powoduje wzrost wydajności mlecznej i jednocześnie większą podatność na choroby. Możliwą drogą podniesienia wydajności mlecznej, bez zwiększenia występowania chorób lub problemów w rozrodzie, jest selekcja na wyższą wytrwałość laktacji. Ta strategia selekcji może być próbą obniżenia stresogennego wzrostu wydajności w początkowej fazie laktacji i utrzymanie wysokiego poziomu produkcji po szczycie, tym samym pozytywnie wpłynie na krzywą laktacji.

Krowy mniej wydajne, ze słabszą wytrwałością laktacji, są zasuszane wcześniej niż wysokoprodukcyjne sztuki z dobrą wytrwałością laktacji, a w konsekwencji krzywe laktacji dla krów z krótszymi laktacjami będą niższe.

WYTRWAŁOŚĆ LAKTACJI A ROZRÓD I REMONT STADA

Zysk ekonomiczny związany z lepszą wytrwałością laktacji zależy w dużym stopniu od długości laktacji i czasu trwania okresu międzyocieleniowego. Wartość ekonomiczna wytrwałości laktacji to około 5 proc. kosztów produkcji mleka przy okresie międzyocieleniowym trwającym przeciętnie 12,4 miesiąca oraz 15 proc. kosztów przy okresie trwającym 13 miesięcy.

Badania dowodzą, że krowy z wyższą wytrwałością mają lepsze wyniki w rozrodzie, np. wskaźnik niepowtarzalności rui w 56. dniu, a także niekorzystny jej wpływ na okres międzyocieleniowy.

Właściwa decyzja dotycząca terminu inseminacji czy wprowadzenia zwierząt remontowych i w rezultacie zainicjowaniu ciąży, zależą od przewidywania wytrwałości laktacji dla indywidualnych krów we wczesnej fazie laktacji. Hodowca bydła mlecznego uzyska większe korzyści, jeśli wytrwałość laktacji będzie wyższa. Wolniejszy spadek, czyli spłaszczony przebieg krzywej laktacji, przynosi wyższą wydajność za laktację.

Krowy w pierwszej laktacji, zapłodnione po pierwszym zabiegu inseminacji charakteryzuje lepsza wytrwałość laktacji. Jałówki, które były inseminowane w zbyt młodym wieku, mają zazwyczaj obniżoną wytrwałość w pierwszej laktacji.

Przez wydłużenie laktacji, mniejsza część życia krów mlecznych upływać będzie na okresie okołoporodowym ze zwiększonym ryzykiem chorób i powiązanymi z tym kosztami.

Program hodowlany zakładający dobór buhajów poprawiających parametry wymienia krowy będzie praktycznie zawsze podwyższał wytrwałość laktacji. Podejmowane są również próby skrócenia czasu trwania okresu zasuszenia pomiędzy następującymi po sobie laktacjami. Ten kierunek zmian wymaga jednak badań dotyczących regeneracji gruczołu mlekowego.

EKONOMIA WYTRWAŁOŚCI

Wydajność mleczna i wytrwałość laktacji są czynnikami ważnymi ekonomicznie w produkcji mleka. Wytrwałość laktacji opisuje tempo spadku produkcji po szczycie - im wolniejszy jest spadek, tym wyższa wytrwałość - co jest pożądane z ekonomicznego punktu widzenia. Krowy z większą wytrwałością laktacji przynoszą większy zysk niż krowy o średniej wytrwałości.

Na miarę ekonomiczną wytrwałości laktacji składają się cztery czynniki: zdrowotność stada, wskaźniki rozrodu, koszty żywienia i różnice w produkcji mleka w laktacjach niestandardowych.

Wytrwałość laktacji jest ważnym elementem całkowitej produkcji zwierzęcia i jest korzystna ze względu na fakt, iż krowy o płaskim przebiegu laktacji charakteryzują się lepszym wykorzystaniem paszy, mniejszą podatnością na stres powodowany wysoką produkcją.

Według licznych badań, krowy o płaskim przebiegu krzywej laktacji są mniej narażone na choroby, a wzrost wydajności powoduje obniżenie wytrwałości laktacji.

Zwierzęta z wyższą wytrwałością laktacji są mniej podatne na choroby metaboliczne, zaburzenia zdrowotności czy zaburzenia w rozrodzie. Również kliniczne mastitis może powodować spadek wytrwałości laktacji. Stany chorobowe powodują istotne zaburzenia i tym samym wpływają na obniżenie wytrwałości laktacji. Lepsza wytrwałość laktacji zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia chorób. Wskazują również na genetyczną korelację między wytrwałością produkcji mleka tłuszczu a chorobami metabolicznymi.