Zaczynamy od obrotu i struktury stada

Właściwa organizacja pozwala optymalnie dostosować wielkość produkcji do posiadanych zasobów zarówno ziemi, jak i siły roboczej. Również gospodarstwa specjalizujące się w produkcji bydlęcej, rozpoczynając swoją działalność czy też reorganizując już istniejącą, powinny mieć zaplanowane miejsce do produkcji, bazę paszową, odpowiednią pojemność zbiorników do przechowywania odchodów zwierząt oraz racjonalnie dobrane urządzenia do obsługi zwierząt. Oprócz czysto praktycznego znaczenia z punktu widzenia zarządzania gospodarstwem właściwa organizacja i planowanie produkcji bydlęcej są integralną częścią biznesplanów oraz dokumentacji niezbędnej producentom bydła do korzystania z kredytów preferencyjnych oraz funduszy unijnych. W tym numerze zaczynamy od podstaw - przedstawimy kalkulację obrotu i struktury stada krów mlecznych. W kolejnym wydaniu pokażemy jak wyliczyć zapotrzebowanie na paszę.

PODSTAWĄ DOBRE PLANOWANIE

Jednym z podstawowych warunków właściwego żywienia wysokowydajnych krów mlecznych jest odpowiednio zaplanowana baza paszowa. Aby sprostać wymogom pokarmowym krów mlecznych, należy zapewnić im dostateczną ilość pasz objętościowych o jak najlepszej jakości. Czynniki kształtujące jakość pasz objętościowych, tj. wybór gatunku rośliny paszowej, jej odmiany, uwarunkowania glebowo-klimatyczne, właściwa agrotechnika (uprawa, nawożenie, ochrona) czy odpowiedni termin zbioru, mają znaczenie w trakcie wegetacji oraz zbioru roślin i na tym etapie za wcześnie o nich mówić. Ponadto planowanie powierzchni paszowej może być również przydatne w trakcie wypełniania wniosków o płatności obszarowe. Większość hodowców zadaje sobie pytanie, po co w ogóle planować? Głównym argumentem przemawiającym za takim postępowaniem są potrzeby krów o wysokim lub wręcz bardzo wysokim potencjale produkcyjnym utrzymywanych współcześnie w zdecydowanej większości gospodarstw.

DECYDUJĄCA JAKOŚĆ I STABILNOŚĆ DAWKI

Aby sprostać ich potrzebom produkcyjnym, wręcz konieczny jest stały dostęp do określonej ilości bardzo dobrej jakości pasz objętościowych. Pomimo faktu, iż hodowcy o tym doskonale wiedzą, w praktyce często można spotkać się z sytuacjami, w których 3-4 miesiące przed kolejnym zbiorem koń czy się kiszonka z kukurydzy czy miesiąc przed pierwszym pokosem traw brakuje już sianokiszonki. Niestety, takie błędy są niewybaczalne i zawsze prowadzą do strat, które wynikają nie tylko z obniżonej produkcyjności krów, lecz także z pogorszenia ich zdrowia i płodności. W przypadku krów o potencjale produkcyjnym powyżej 8500 kg mleka zachwianie stabilności dawki pokarmowej i usunięcie z niej podstawowego komponentu paszowego (tj. kiszonki z kukurydzy czy sianokiszonki) kończy się zachwianiem metabolizmu zwierzęcia trwającym kilka miesięcy, a nierzadko przez całą laktację. W konsekwencji prowadzi to do zwiększonego brakowania krów wynikającego ze wzrostu ryzyka wystąpienia schorzeń metabolicznych bądź jałowości. Trudno w takiej sytuacji utrzymać w ryzach koszty produkcji mleka i zapewnić dobry efekt ekonomiczny prowadzonej działalności. Powstaje więc pytanie, czy można coś zrobić, aby temu zapobiec? Oczywiście można i wręcz trzeba podjąć działania naprawcze. Jednak należy pamiętać, iż działania te, jeśli będą przemyślane, tylko w pewnym stopniu zminimalizują negatywne następstwa braku pasz i na pewno ich nie wyeliminują zupełnie. Należy się spodziewać, że pomimo tych działań opisane wyżej problemy wystąpią w mniejszym bądź większym stopniu nasilenia.

ILE ZJEDZĄ TWOJE KROWY?

Biorąc pod uwagę powyższe argumenty oraz uzyskiwane w kilku ostatnich latach plony, a także potrzeby paszowe utrzymywanych zwierząt, należy zastanowić się już teraz, czy planowana powierzchnia paszowa w następnym roku zapewni wystarczającą ilość pasz na kolejny sezon żywieniowy. Jak należy się do tego zabrać? Po pierwsze, należy oszacować zapotrzebowanie na poszczególne pasze dla wszystkich grup wiekowych zwierząt, począwszy od krów, a na cielętach kończąc. Dobrym punktem wyjścia do określenia ilości niezbędnych pasz w przyszłym sezonie żywieniowym jest określenie struktury i wykonanie obrotu stada. Strukturą stada bydła określa się procentowy udział w stadzie bydła zwierząt poszczególnych kategorii wyrażony w sztukach fizycznych (rzeczywistych) lub DJP (dużych jednostkach przeliczeniowych). Kluczem, według którego dokonuje się podziału zwierząt, może być wiek (a więc udział: cieląt, jałówek czy krów w stadzie), płeć (buhajki, cieliczki), jak również stan fizjologiczny (jałówki cielne, krowy w pierwszej fazie laktacji, zasuszone, itd.), a w przypadku grup technologicznych krów w laktacji - ich wydajność. Obliczenia struktury istniejącego stada bydła dokonujemy na podstawie liczby zwierząt fizycznie znajdujących się w stadzie. Natomiast planując produkcję od podstaw, punktem wyjścia powinien być obrót stada. Szczególnie ważnym zagadnieniem w przypadku krów mlecznych jest poznanie struktury krów uwzględniającej ich aktualny stan fizjologiczny, co ułatwia planowanie pomieszczeń oraz bilansowanie paszy w poszczególnych grupach technologicznych. Przykładową strukturę stada krów mlecznych przedstawia tabela 1.

ZAŁOŻENIA

system wolnostanowiskowy,

podział na grupy technologiczne (3 dla krów w laktacji i 2 dla krów zasuszonych),

krowy w laktacji przebywają w każdej grupie ok. 102 dni,

krowy zasuszone we wczesnym okresie zasuszenia przebywają w grupie przez okres 45 dni, a w drugiej grupie przez okres 14 dni,

okres międzyocieleniowy trwa 365 dni.

OBLICZENIA:

LICZBA KRÓW W LAKTACJI

100 krów x (306 dni laktacji: 365 dni w roku) ≈ 84 krowy, ponieważ długość przebywania krów w każdej z 3 grup laktacyjnych jest jednakowa (102 dni), w każdej grupie laktacyjnej znajduje się 28 krów (84 krowy : 3 grupy = 28). Należy zwrócić uwagę, że prezentowany wyżej sposób podziału krów nie jest jedynym rozwiązaniem. W stadach o wysokiej wydajności grupa żywieniowa krów w laktacji powinna być również ujednolicona pod względem wydajności. W celu precyzyjnego żywienia krów w laktacji w jednej grupie nie powinno być osobników, których wydajność różni się o 10% od średniej grupy. W związku z tym w większych stadach wprowadza się często dodatkowe grupy technologiczne, tj. grupę pierwiastek (w szczycie laktacji) lub grupę tzw. rozdojeniową (tuż po ocieleniu).

LICZBA KRÓW ZASUSZONYCH

Ponieważ wszystkich krów jest 100, a w tym krów w laktacji jest 84, zatem krów zasuszonych jest 16 (100 krów - 84 krowy w laktacji = 16 krów zasuszonych).

W tym liczba krów we wczesnym okresie zasuszenia wynosi 12 (16 krów zasuszonych x (45 dni przebywania krów w grupie we wczesnym okresie zasuszenia: 59 całkowita długość okresu zasuszenia) ≈ 12 krów.

Liczba krów w okresie 14 dni prze planowanym ocieleniem równa jest 4 (16 krów w okresie zasuszenia - 12 krów w okresie wczesnego zasuszenia = 4).

PUNKT WYJŚCIOWY - OBRÓT STADA

Planując rozpoczęcie lub reorganizację działalności, jaką jest produkcja bydlęca, należy rozpocząć od wykonania planowanego obrotu stada. W przypadku wykonywania obrotu stada już istniejącego należy skorzystać z informacji o zmianach, jakie zachodziły w stadzie w ostatnich latach. Obrót stada obrazuje zmiany ilościowe zachodzące w poszczególnych kategoriach zwierząt w stadzie w określonym czasie, najczęściej w trakcie jednego roku kalendarzowego. Technicznie obrót stada bydła jest tabelarycznym zestawieniem stanów początkowych (Sp) i stanów końcowych (Sk) bydła w trakcie roku, z uwzględnieniem przychodów wynikających z urodzenia (Pu), zakupu (Pk) lub przeklasowania (Pp) oraz rozchodów związanych ze sprzedażą (Rs), przeklasowaniem (Rp) czy upadkami (Ru). Na podstawie obrotu stada ustala się stan średnioroczny oraz przelotowość zwierząt w poszczególnych grupach. Przelotowość (P) oznacza liczbę zwierząt, które należały do danej kategorii w ciągu roku (w przypadku bydła mogą to być cielęta, jałówki, krowy, opasy itd.). Współczynnik przelotowości (WP) określa natomiast czas przebywania zwierzęcia danej kategorii w określonej klasie w ciągu roku. Współczynnik przelotowości odmiennie oblicza się w grupach zwierząt, które przebywają w grupie krócej niż 1 rok (wzór 1.) i tych pozostających w nim dłużej niż rok (wzór 2.). Wśród różnych kategorii wiekowych bydła zwierzęta ze stada podstawowego (krowy i buhaje) przebywają w grupie najczęściej dłużej niż rok, natomiast cielęta, jałówki cielne krócej niż rok.

Sposób obliczania przelotowości (P) w grupie zwierząt przebywających w stadzie krócej niż rok:

(wzór 1.)

Sposób obliczania przelotowości w grupie zwierząt przebywających w stadzie dłużej niż rok:

(wzór 2.)

P - przelotowość, Rs - sprzedaż, Rp - rozchody z tytułu przeklasowania, Ru - upadki, Sk - stan końcowy, Sp - stan początkowy.

Współczynnik przelotowości (WP) zwierząt oblicza się według następującego wzoru (3.):

(wzór 3.)

WP - współczynnik przelotowości, lmpg - liczba miesięcy przebywania zwierzęcia w grupie (np. dla jałówek cielnych WP = 9/12).

W przypadku kategorii zwierząt, które w grupie przebywają dłużej niż 1 rok (np. krowy, buhaje rozpłodowe), współczynnik przelotowości wynosi 1.

Stan średnioroczny (SŚ - średni stan roczny) oznacza przeciętną liczbę zwierząt przebywających w poszczególnych grupach w ciągu roku. W przypadku zwierząt przebywających w grupie krócej niż rok oblicza się go ze wzoru 12.4:

(wzór 4.),

gdzie: SŚ - stan średnioroczny zwierząt, P - przelotowość, WP - współczynnik przelotowości.

Ponieważ u zwierząt przebywających w grupie dłużej niż rok WP = 1, stan średnioroczny tych zwierząt równy jest przelotowości (SŚ = P).

OBROTY STADA

Wyróżniamy dwa obroty stada:

obrót zamknięty - kiedy stado krów reprodukowane jest wyłącznie z własnego przychówku;

obrót otwarty - kiedy dopuszcza się uzupełnienie stada zwierzętami pochodzącymi z zewnątrz.

Przystępując do przygotowania obrotu bydła w stadzie, należy uwzględnić rodzaj reprodukcji:

prosta - stany początkowe zwierząt ze stada podstawowego równe są stanom końcowym - utrzymujemy stałą wielkość stada krów;

rozszerzona - stany końcowe zwierząt ze stada podstawowego są większe od stanów początkowych - powiększamy liczebność stada;

zawężona - stany końcowe zwierząt ze stada podstawowego są mniejsze od stanów początkowych - redukujemy liczebność stada.

Ponadto planując obrót stada, należy poczynić pewne założenia (w przypadku planowania nowej działalności) lub wykorzystać informację dotyczącą stada bydła (w przypadku już istniejącej). Warto mieć na uwadze to, że jakość przyjętych normatywów oraz ich szczegółowość rzutują na jakość informacji, którą uzyskujemy na końcu i wykorzystujemy przy podejmowaniu wszelkich decyzji. Przystępując do wykonania obrotu stada, należy wziąć pod uwagę:

wykonanie obrotu stada rozpoczynamy od ustalenia przychodów i rozchodów w najmłodszej grupie wiekowej (najczęściej od cieląt);

następne obliczenia wykonujemy kolejno w coraz starszych grupach dopiero po ustaleniu przychodów i rozchodów w grupach młodszych;

w zależności od rodzaju reprodukcji sprawdzamy, badając zależność: reprodukcja prosta - stan początkowy = stan końcowy,

reprodukcja rozszerzona - stan początkowy < stan końcowy,

reprodukcja zawężona - stan początkowy > stan końcowy.

W tabeli 2. przedstawiono przykładowy obrót stada bydła mlecznego.

Założenia organizacyjno-produkcyjne (normatywy) dla stada mlecznego 100 krów (system intensywny):

obrót zamknięty,

reprodukcja prosta,

brakowanie krów na poziomie 30 proc.,

wskaźnik ocieleń 80 proc.,

śmiertelność cieląt 5 proc.,