Dostarczając składniki pokarmowe, nie można zapominać o ich formie, która decyduje o efektywności żywienia. Trzeba przy tym pamiętać, że im lepsze źródło składników odżywczych, tym cała mieszanka staje się droższa. Znalezienie odpowiedniej dla konkretnej chlewni relacji między kosztem a jakością paszy ma swoje odzwierciedlenie w zdrowotności stada.

Coś zamiast soli

Dodatki, czyli składniki mineralne (żelazo, mangan, kobalt, cynk, miedź), występują w mieszankach paszowych najczęściej w postaci soli tych pierwiastków. W organizmie zwierzęcym taka nieorganiczna forma (np. żelaza) musi zostać uaktywniona poprzez proces redukcji (w wypadku żelaza pierwiastek ten przechodzi z trzeciego stopnia utlenienia na drugi) i dopiero wówczas istnieje możliwość przejścia tak zmienionego pierwiastka przez ściany przewodu pokarmowego i udziału w dalszych etapach metabolicznych.

Jednym ze sposobów na ułatwienie przyswajania składników mineralnych z przewodu pokarmowego jest użycie w paszy ich organicznych form, czyli chelatów. Dzięki ich szczególnej budowie nie ma potrzeby rozkładu jonowego składników mineralnych w przewodzie pokarmowym. W czasie trawienia zmniejsza się też dodatkowe reakcje uwolnionych jonów z innymi składnikami paszy, które bardzo ograniczają wchłanianie tych pierwiastków. Dodatkową zaletą chelatów jest to, że nie reagują z tlenkami, fosforanami ani z wodorotlenkami, co też pozytywnie wpływa na procesy wchłaniania zawartych w nich składników mineralnych.

Z uwagi na budowę i cechy chemiczno-fizyczne nie wszystkie pierwiastki nadają się do zchelatowania, dlatego w żywieniu zwierząt można w tej formie podawać jedynie żelazo, mangan, kobalt, cynk i miedź.

Stosowanie

Niełatwo określić, ile w danym źródle składnika mineralnego znajduje się jego formy organicznej, czyli jaki jest poziom zchelatowania danego pierwiastka. Pojawiające się na rynku chelaty mają bardzo różne ceny, które mogą wynikać właśnie z tych różnic w składzie preparatów. Sposoby analizy nie są, niestety, dostępne dla rolnika i musi on raczej polegać na renomie firmy, która dany produkt sprzedaje. Dobrze, gdy w takiej firmie prowadzony jest system kontroli jakości, uwzględniający analizę każdej partii wyprodukowanego chelatu.

Stosowanie poszczególnych chelatów zostało uregulowane przez UE. Uwzględniona w Dyrektywie 1334/2003 graniczna  zawartość pierwiastków śladowych odnosi się do ich ogólnej ilości w mieszance paszowej pełnoporcjowej (uwzględniając wszystkie ich źródła) i wyrażona jest w mg/kg.

  • Miedź: świnie: prosięta do 12. tygodnia – 170, inne świnie – 25; bydło: przed rozpoczęciem okresu przeżuwania oraz substytuty mleka – 15, inne mieszanki paszowe pełnoporcjowe – 15, pozostałe – 35; owce – 15; ryby – 25, pozostałe gatunki – 25.
  • Cynk: zwierzęta domowe – 250; ryby – 200, substytuty mleka – 200; pozostałe gatunki – 150.
  • Żelazo: owce – 500; zwierzęta domowe – 1250; świnie – prosięta do tygodnia przed odstawieniem od maciory – 250, inne świnie – 750; pozostałe gatunki – 750.
  • Mangan: ryby – 100; pozostałe gatunki – 150.
  • Kobalt: dla wszystkich zwierząt – 2.

Ważne pierwiastki

Cynk – jest składnikiem enzymów, pełni też w nich rolę katalizatora i regulatora. Bierze udział w wydzielaniu i działaniu hormonów (m .in. insuliny, hormonów tarczycy, testosteronu, hormonu wzrostu. Odpowiada za tworzenie keratyny, syntezę kwasu nukleinowego. Pełni też funkcje immunologiczne, a jako składnik enzymów uczestniczy w przemianach węglowodanów, tłuszczów i białek. Cynk jest też ważnym elementem w strukturze wapiennej kości. Przy jego udziale odbywa się również regulacja apetytu, dzięki działaniu na ośrodkowy układ nerwowy.
Miedź – uczestniczy w procesach oddychania komórki, przemianach węglowodanów i tworzeniu kości. Ponadto wpływa na prace serca oraz rozwój tkanki łącznej. W niektórych opracowaniach podaje się, że miedź w formie nieorganicznej dodana do mieszanki ma silne działania utleniające, co może wzmagać jełczenie tłuszczu, który jest zawarty w paszy.
Żelazo – w organizmie działa ochronnie przed procesami utleniania. Jest przede wszystkim nośnikiem tlenu we krwi, ale też ogrywa ważną rolę w przemianie energii i białka. Uczestniczy w reakcjach oksydoredukcyjnych i transporcie elektronów. Brak tego pierwiastka wywołuje m.in. niedostateczną reakcję immunologiczną na pojawiającą się infekcję.
Mangan – składnik enzymów, które odpowiadają za przemiany węglowodanów i tłuszczów. Oddziałuje na wzrost kości i odporność, a także bierze udział w procesach związanych z reprodukcją.
Kobalt – składnik wielu enzymów. Jest również częścią kobalaminy, czyli witaminy B12, która reguluje produkcję czerwonych krwinek. Stały deficyt tego pierwiastka może m.in. doprowadzić do niedokrwistości, opóźnienia we wzroście.

Źródło: "Farmer" 01/2008