Przy wybieraniu zwierząt na rodziców następnego pokolenia należy pamiętać o odziedziczalności poszczególnych cech. U królików wysoko odziedziczalne są cechy związane z pokrojem, takie jak: budowa, oznaki rasowe, barwa futerka. Natomiast cechami nisko odziedziczalnymi są: wielkość zwierząt, płodność i plenność.

Kryteria doboru
Króliki wybierane do dalszej hodowli powinny spełniać nie tylko kryterium prawidłowej budowy ciała, cech rasowych i wieku, lecz także kryterium wartości użytkowej i hodowlanej.

O tych drugich decydują takie cechy, jak: płodność, plenność, zdolność odchowywania potomstwa, dobre wykorzystanie pasz, szybkie przyrosty masy ciała. W wypadku ras mięsnych dochodzi jeszcze kondycja, umięśnienie, wydajność rzeźna oraz jakość tuszki.

Metody hodowli
Jedną z metod hodowlanych jest kojarzenie zwierząt w pokrewieństwie. Stosuje się ją od dawna i przy jej pomocy wyhodowano wiele cennych ras bydła, owiec, koni czy królików. Chów w pokrewieństwie prowadzi do znacznego ujednolicenia genetycznego populacji i korzystnie wpływa na wzrost wartości produkcyjnej zwierząt. Dzieje się tak dlatego, że u zwierząt spokrewnionych skupia się coraz więcej genów warunkujących korzystne cechy produkcyjne. Dlatego do kojarzeń w bliskim pokrewieństwie należy wybierać zwierzęta odznaczające się wybitnymi cechami produkcyjnymi.

Mimo wielu zalet hodowli w pokrewieństwie poglądy na jej wykorzystywanie w praktyce są bardzo rozbieżne. Dlatego w Instytucie Zootechniki w Krakowie podjęto próbę określenia dopuszczalnego stopnia spokrewnienia w hodowli królików.

Cele badawcze
Większość królików rzeźnych pochodzi u nas z małych stadek, w których opłacalność chowu nie jest zbyt wysoka. W takich stadkach jest po kilka samic i jeden samiec. Cena zwierząt hodowlanych w stosunku do ceny żywca rzeźnego jest wysoka. Dlatego rolnicy nie zawsze decydują się na częstą wymianę samca. Świadomie lub w sposób niezamierzony stosują wtedy kojarzenie w pokrewieństwie, kryjąc córki ojcem.

W takich, częstych w naszym kraju, wypadkach ważna jest informacja, jak długo można użytkować jednego samca, kryjąc nim spokrewnione z nim samice, aby nie narazić się na straty związane ze zbytnim wzrostem spokrewnienia.

Przebieg eksperymentu
Celem doświadczenia przeprowadzonego w Instytucie Zootechniki było określenie dopuszczalnego stopnia spokrewnienia (kojarzeń krewniaczych) w stadzie królików i jego wpływ na wyniki produkcyjne stada. Oceniano takie cechy, jak: skuteczność pokryć, liczbę królicząt urodzonych i odchowanych, a także ich masę ciała.

Do doświadczenia wykorzystano króliki stada podstawowego rasy nowozelandzkiej białej i ich potomstwo. Doświadczenie przeprowadzono w dwóch równoległych etapach. W pierwszym etapie kojarzono ojców z własnym potomstwem według schematu: ojciec x córka, ojciec x wnuczki, ojciec x prawnuczki, ojciec x praprawnuczki. Etap drugi obejmował kojarzenia brat x siostra. Z uzyskanego z tego kojarzenia potomstwa wybierano samca i samicę o masie ciała zbliżonej do średniej masy miotu i ponownie kojarzono między sobą.

Wyniki eksperymentu
Wraz ze wzrostem spokrewnienia (inbredu) zmniejszała się skuteczność pokryć, liczebność miotu, masa ciała noworodków. Wzrost spokrewnienia powodował także istotne zmniejszenie masy ciała królików przy odsadzeniu oraz w wieku 90 dni.

Wraz ze wzrostem inbredu zwiększała się śmiertelność królików. Przy kojarzeniu ojca z potomstwem śmiertelność wynosiła 13 proc., a przy kojarzeniu brata z siostrą – 15 proc. Większe upadki zwierząt, zarówno w okresie po odsadzeniu od matek, jak i w czasie odchowu młodych królicząt wynikały prawdopodobnie ze zmniejszonej odporności zwierząt, związanej z nasileniem się hodowli krewniaczej.

Praktyczne zalecenia
Chów w pokrewieństwie prowadzi do zwiększenia homozygotyczności poszczególnych cech. Dlatego nieumiejętne posługiwanie się tą metodą hodowlaną może prowadzić także do pogorszenia cech decydujących o produkcyjności stada. Wzrost stopnia spokrewnienia zwierząt powoduje obniżenie skuteczności pokryć, liczebności miotu oraz masy ciała noworodków. Stwierdzono również znaczne obniżenie masy ciała królików, zarówno przy odsadzeniu, jak i w wieku 90 dni.

Celem kojarzenia zwierząt w pokrewieństwie może być konsolidacja danej populacji lub wytworzenie linii zinbredowanych, wykorzystywanych następnie do krzyżowania w celu uzyskania korzystnego efektu wybujałości mieszańców.

Wymienione wyżej zalety i wady kojarzenia w pokrewieństwie wskazują więc na konieczność jego umiarkowanego stosowania, aby uniknąć kojarzeń braci z siostrami i rodziców z potomkami. Nic bowiem nie podnosi tak szybko stopnia spokrewnienia, jak właśnie kojarzenie kazirodcze. Można się na to zdecydować wyjątkowo, w jednym pokoleniu, na przykład po to, aby utrwalić jakąś pożądaną cechę. Później jednak trzeba używać do rozpłodu zwierząt niespokrewnionych. W praktyce można więc zastosować kojarzenie w bliskim pokrewieństwie tylko jednorazowo. Dopuszczalne jest jednorazowe krycie córki ojcem lub siostry bratem. Dalsze kojarzenia w pokrewieństwie mogą doprowadzić do wystąpienia depresji związanej ze wzrostem inbredu.

W małych stadkach królików, w których obrót stada jest niewielki, może dochodzić do zamierzonych lub przypadkowych kojarzeń w pokrewieństwie. Dopóki przy takich kojarzeniach stopień spokrewnienia zwierząt nie przekroczy 12,5 proc., nie wpłynie to ujemnie na tempo wzrostu i cechy użytkowości rzeźnej. Cechy te są zaliczane do średnio i wysoko odziedziczalnych i w mniejszym stopniu wykazują depresję inbredową w porównaniu z cechami nisko odziedziczalnymi, do których zaliczają się wszystkie wskaźniki reprodukcyjne. Uważany za graniczny poziom spokrewnienia 12,5 proc. powstaje przy kojarzeniu półrodzeństwa.

Spokrewnienie na tym poziomie ma jednak ujemny wpływ na niektóre wskaźniki jakości mięsa. Mięso u królików zinbredowanych jest ciemniejsze, zawiera mniej białka i charakteryzuje się cieńszymi włóknami. Podczas oceny organoleptycznej wykazuje także gorszą kruchość i większy wyciek termiczny.

Źródło: „Farmer” 22/2006