Masowe występowanie chwastów na użytkach zielonych świadczy o niekorzystnych zmianach zachodzących w siedlisku i niewłaściwej gospodarce przejawiającej się złą regulacją stosunków wodno-powietrznych, nieodpowiednim nawożeniem (lub jego brakiem) i nieumiejętnym użytkowaniem. Dlatego zwalczanie chwastów powinno polegać przede wszystkim na zabiegach pozwalających usunąć źródła zachwaszczenia. Podstawą jest uregulowanie stosunków wodnych oraz czyszczenie i wykaszanie rowów, a także utrzymanie pożądanej sprawności gleby (wałowanie gleb organicznych, odpowiednie pH i zasobność w składniki pokarmowe). Decydujące znaczenie ma prawidłowe użytkowanie (przemienne kośno-pastwiskowe) pozwalające na równomierny rozwój gatunków roślin wysokich i niskich. Wypas bydła na terenach nadmiernie wilgotnych powoduje ugniecenie darni, w wyniku czego gleba traci dobrą strukturę i przewiewność. Sprzyja to rozwojowi chwastów, które lepiej znoszą brak tlenu w glebie. Dotyczy to zwłaszcza takich gatunków, jak sity, turzyce i skrzypy.

Bezwartościowy Śmiałek

Śmiałek darniowy jest jednym z najbardziej uciążliwych chwastów na ekstensywnych użytkach zielonych. Masowo zarasta łąki i pastwiska na glebach umiarkowanie żyznych, o nieuregulowanych stosunkach wodnych, wykazujących duże wahania wilgotności w ciągu roku. Tworzy duże, zwarte kępy, wystające wysoko nad powierzchnię. Śmiałek darniowy to trawa bezwartościowa. Na pastwiskach jest przez zwierzęta omijany, gdyż ma liście ostro żeberkowane na górnej stronie. Jego rozwojowi na łąkach sprzyja opóźnianie zbioru pierwszego pokosu, a na pastwiskach – późne rozpoczęcie wypasu i niewykaszanie niedojadów.

Rozprzestrzenianiu się śmiałka darniowego zapobiega uregulowanie stosunków wilgotnościowych, użytkowanie łąk przez 3-krotne w sezonie niskie koszenie, przy wczesnym zbiorze pierwszego odrostu – przed zawiązaniem nasion. Na pastwiskach trzeba stosować wypas kwaterowy (a nawet dawkowany) i starannie wykaszać niedojady. Nie wolno zaniechać wałowania zarówno łąk, jak i pastwisk. Zabieg należy wykonać wałem ciężkim po niskim skoszeniu użytku, pamiętając, aby w chwili jego przeprowadzania gleba nie była zbyt wilgotna.

Niszczenie śmiałka darniowego zależy od skali jego występowania. Na małych powierzchniach kępy można nisko ścinać. Niszczy to węzeł krzewienia umieszczony nad powierzchnią gleby. Jedna niewykoszona kępa śmiałka darniowego na pastwisku może wydać do 100 tys. nasion. Koszenie należy przeprowadzić bezpośrednio po spasieniu runi (najlepiej pod koniec czerwca). Kępy śmiałka darniowego można także zwalczać Roundupem przy wykorzystaniu mazacza, stosując roztwór 30-procentowy. Po niskim przycięciu użytek należy natychmiast zwałować ciężkim wałem, a następnie zasilić nawozami – 40–50 kg/ha N i 40–60 kg/ha K2O (na łąkach po pierwszym pokosie, na pastwiskach po drugim wypasie).

Na dużych powierzchniach najlepszą metodą zwalczania jest częste i niskie koszenie. Kępy śmiałka należy przykosić dwa razy po sobie coraz niżej (stopniowo) i wygrabić skoszoną roślinność. Następnie wykonuje się wałowanie i nawożenie jak podano powyżej. Gdy udział śmiałka darniowego w runi przekracza 25 proc., trzeba, niestety, przeprowadzić kosztowne pełne zagospodarowanie użytku.

Omijane sity

Sity są roślinami bez żadnej wartości paszowej. Zwierzęta je omijają. Występują powszechnie na podmokłych użytkach zielonych, silne ugniatanych np. kołami ciężkich maszyn. Masowo występują również przy zbyt wczesnym wypasie, nieterminowym koszeniu łąk, braku nawożenia i podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych.

Sity można zwalczać bez użycia środków chemicznych. Są one wrażliwe na niskie i częste przykaszanie. Po tym zabiegu należy zastosować nawożenie: 50–60 kg/ha N, 40–60 kg/ha K2O (na łąkach po pierwszym pokosie, na pastwiskach po drugim wypasie) i poprawić system użytkowania. Pastwiskowe wykorzystanie podmokłego użytku musi być prowadzone bardzo dokładnie, według systemu dawkowanego. Wypas można rozpocząć dopiero wtedy, gdy gleba jest przeschnięta, co praktycznie poznaje się po pojawieniu się kretowisk. Po każdym zejściu zwierząt z kwatery pastwiska należy dokładnie i nisko przykaszać kępy sitów i zastosować nawożenie azotem – 50–60 kg/ha. Przy kośnym użytkowaniu niezbędne staje się dodatkowe niskie przykaszanie sitów po zbiorze runi. Korzystne okazuje się także przemienne użytkowanie (kośno-pastwiskowe), ale tylko wtedy, gdy gleba jest dostatecznie sucha. W celu definitywnego rozwiązania problemu sitów koniecznie należy uregulować stosunki wodne i podnieść pH gleby poprzez systematyczne wapnowanie (co 3–4 lata 0,5–1 t/ha CaCO3).

Sity można też zwalczać chemicznie. Skutecznym preparatem jest stosunkowo tani Chwastox Extra 300 SL. Poszczególne kępy opryskuje się wiosną, gdy wyrosną na 15–20 cm. Zeszłoroczne kępy sitów, jeżeli nie zostały skoszone jesienią, należy skosić 2–3 tygodnie przed opryskiwaniem. Zalecana dawka wynosi 3,5–4,5 l/ha (w 200–300 l wody/ha). W roku zastosowania środka chemicznego ścięty odrost można przeznaczyć jedynie na siano. Łąki i pastwiska na glebach mineralnych po zniszczeniu chwastów herbicydami warto zasilić azotem 50–60 kg/ha.

Przy większym nasileniu sitów zwalczanie herbicydami wykonuje się na całej powierzchni użytku, stosując 3,5–4,5 l/ha preparatu. W tym celu przyspiesza się zbiór pierwszego pokosu, wykonując go 20–25 maja (zanim dominujące w runi gatunki traw osiągną pełnię kłoszenia), a po upływie trzech tygodni robi się oprysk. Ruń należy skosić po trzech tygodniach i przeznaczyć na ściółkę lub kompost. Następnie zastosować nawożenie w celu pobudzenia do intensywnego wzrostu pozostałych, pożądanych gatunków roślin. Zaleca się wysianie 50–60 kg/ha azotu. Kolejny odrost zbierany na przełomie sierpnia i września można przeznaczyć na siano. Użytek można też wykorzystać pastwiskowo, wprowadzając zwierzęta nie wcześniej jednak jak od połowy sierpnia.

Trujące skrzypy

Na użytkach zielonych pospolicie występują trzy gatunki skrzypów: polny (łąki średnio wilgotne), błotny i bagienny (łąki wilgotne). Zawierają one bardzo dużo krzemionki i szkodliwych alkaloidów. Wszystkie są trujące. 

Skrzyp polny porasta średnio wilgotne i suchsze łąki i pastwiska. Wykształca on wczesną wiosną (od marca do kwietnia) żółtobrunatne lub czerwonawe pędy zarodnikonośne o wysokości do 20 cm, które zasychają w maju po wydaniu zarodników. Następnie wyrastają zielone pędy płonne. Skrzyp polny w sianie wykazuje trujące właściwości.

Skrzyp błotny porasta wilgotne łąki. Powoduje obniżenie mleczności i płodności bydła oraz pogarsza jego kondycję. Może również wywoływać rozwolnienie, ogólne wychudzenie, a u koni – paraliż tylnych kończyn. Szkodliwy wpływ ma siano zawierające już jeden proc. tej rośliny.

Skrzyp bagienny występuje w identycznych siedliskach jak skrzyp błotny. Trujące są całe rośliny. Powodują u zwierząt brak koordynacji ruchów, rozwolnienia, zaburzenia w płodności, paraliż tylnych kończyn, awitaminozę B1.

Rozwój skrzypów ogranicza intensywne nawożenie, wapnowanie, wałowanie wczesną wiosną i częste, niskie koszenie lub wczesny intensywny wypas, gdy pozwalają na to warunki wilgotnościowe (należy uważać na możliwość rozwoju sitów). Tereny, na których występują skrzyp błotny i bagienny, wymagają melioracji. Możliwe jest również chemiczne zwalczanie skrzypów, np. Starane 250 EC. Środek stosuje się wiosną lub wcześnie jesienią (do połowy września) w dawce 0,8–1,2 l/ha. Można także wykorzystać Starane 250 EC w mieszaninie z następującymi herbicydami w dawkach: Starane 250 EC 0,6–1 l/ha i Chwastox Extra 300 SL 1,5 l/ha lub Starane 250 EC 0,6–0,8 l/ha i Aminopielik D 450 SL 2 l/ha. Walkę chemiczną za pomocą herbicydów należy połączyć z poprawą stosowanego wcześniej sposobu użytkowania i staranną pielęgnacją użytku.

Autorka jest pracownikiem naukowym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

źródło: Farmer 9/2008