Bezpieczne odsadzanie

Produkcja zdrowych i dobrze rozwiniętych prosiąt może być działalnością przynoszącą korzyści hodowcom i producentom, szczególnie obecnie, kiedy ceny krajowych prosiąt o masie ciała 20 kg wynoszą od 200 do 240 zł netto. Warunkiem powodzenia w odchowie prosiąt jest niepopełnianie błędów w odchowie.

Krytycznymi okresami w życiu prosiąt są zarówno pierwszy tydzień życia, jak też okres 10-14 dni po odsadzeniu. W tych dwóch okresach bardzo duży wpływ na osiągane wyniki produkcyjne odgrywa masa ciała przy urodzeniu (wykres 1.). Prosięta o niskiej masie ciała przy urodzeniu (około 1 kg) nie są w stanie uzyskać w 4. tygodniu prawidłowej masy ciała, która zapewnia minimum problemów przy odsadzeniu. W pierwszym tygodniu życia prosiąt kluczową rolę odgrywa dostarczanie odpowiedniej ilości i jakości pokarmu (najpierw siary, a potem mleka) przez lochę. Po odsadzeniu o powodzeniu w odchowie zasadniczo decydują wartość odżywcza oraz jakość paszy dostarczanej prosiętom.

Przebieg procesów zachodzących w układzie pokarmowym zależny jest od zdolności trawienia składników paszy przez młode zwierzęta. Na przebieg procesów trawienia wpływa aktywność enzymów trawiennych. Aktywność ta zmienia się w kolejnych tygodniach życia prosiąt. Począwszy od 3. tygodnia życia aktywność laktazy, enzymu trawiącego laktozę pochodzącą z mleka matki, znacząco maleje. Pod koniec 4. tygodnia aktywność ta jest o około połowę niższa w porównaniu do szczytowego okresu przypadającego na 2. tydzień życia (wykres 2.). W 4. tygodniu życia aktywność lipazy, która trawi tłuszcze, jest jeszcze stosunkowo słaba. Aktywność proteaz trawiących białka oraz amylazy rozkładającej cukry, w tym głównie skrobię, oraz maltazy trawiącej węglowodany złożone zwiększa się znacząco od 4. tygodnia życia.

Podawanie paszy, która zawiera składniki łatwostrawne, oraz różnego rodzaju dodatków korzystnie wpływających na procesy trawienia i środowisko układu pokarmowego, pozwala zachować dobry stan zdrowotny oraz uzyskać wysokie tempo wzrostu prosiąt.

W okresie 2 tygodni po odsadzeniu wysoka zawartość białka w mieszance może być przyczyną zaburzeń w układzie pokarmowym. Dlatego w programach żywienia zalecana jest redukcja poziomu białka, przy jednoczesnym zachowaniu wysokiego poziomu aminokwasowego. W przypadku odsadzonych prosiąt, przy niskim poziomie białka w paszy, konieczne jest bilansowanie nie tylko poziomu lizyny, metioniny z cystyną, treoniny i tryptofanu, ale też niekiedy waliny czy izoleucyny. W tabeli 1 przedstawiono wyniki doświadczenia, w którym porównano dzienne pobranie paszy, przyrosty po odsadzeniu oraz zużycie paszy na 1 kg przyrostu masy ciała. Tak jak było do przewidzenia, zmniejszenie poziomu białka w paszy z 20 proc. do 17 proc. spowodowało obniżenie dziennego pobrania paszy przez prosięta o ponad 110 g oraz zmniejszenie dziennych przyrostów o ponad 70 g. Wprowadzenie do mieszanki izoleucyny nie zmieniło istotnie wyników odchowu prosiąt, natomiast uzupełnienie mieszanki o walinę pozwoliło na wyższe pobranie aniżeli w grupie prosiąt otrzymujących mieszankę zawierającą 20 proc. białka. Najlepsze wyniki uzyskała grupa prosiąt, które żywiono mieszanką o zawartości jedynie 17 proc. białka, ale których mieszankę dodatkowo suplementowano waliną i izoleucyną.

Znany jest korzystny wpływ podawania w okresie pierwszych 2 tygodni po odsadzeniu preparatów zawierających tlenek cynku. Według obecnego stanu wiedzy żywieniowe zapotrzebowanie odsadzonych prosiąt wynosi jedynie około 100 mg cynku na 1 kg paszy. Wprowadzone w 2003 roku przepisy UE ograniczają poziom cynku w mieszankach pełnoporcjowych dla świń do 150 mg/kg. Stosowanie wyższego poziomu cynku może być dopuszczone terapeutycznie tylko na zlecenie lekarza weterynarii. Nie należy zapominać, że cynk należy do metali ciężkich i stosowanie go dłuższe aniżeli dwutygodniowe powoduje więcej szkody niż korzyści. Do niekorzystnych właściwości wynikających ze stosowania tlenku cynku należy zaliczyć fakt, że posiada on wysoką zdolność buforującą, zbliżoną do poziomu, jakim odznaczają się kreda pastewna czy wodorowęglan sodu. Kolejna niekorzystna właściwość tlenku cynku dotyczy negatywnego wpływu na aktywność fitazy, czyli enzymu uwalniającego fosfor z fitynianów pochodzenia roślinnego. Pomimo tych ewidentnie niekorzystnych właściwości krótkotrwałe stosowanie tlenku cynku pozwala na zdecydowane zmniejszenie zaburzeń układu pokarmowego, co wpływa na lepszy apetyt zwierząt, poprawia tempo wzrostu i wykorzystanie paszy. Na wykresie 3. przedstawiono, jak kształtują się dzienne przyrosty masy ciała prosiąt w pierwszym tygodniu po odsadzeniu w zależności od poziomu tlenku cynku w mieszance. W prezentowanych badaniach efektywna dawka tlenku cynku wynosiła 2000-3000 mg/kg paszy, co przekładało się na wyższe tempo wzrostu prosiąt w pierwszym tygodniu po odsadzeniu o 15-18 proc. Dobry stan zdrowotny i wyższe przyrosty masy ciała w pierwszym tygodniu życia mają istotny wpływ na wiek tuczników w dniu uboju. W badaniach wykonanych w USA wykazano, że zwierzęta nie wykazujące przyrostu masy ciała w trakcie pierwszego tygodnia po odsadzeniu osiągały o 10 dni później masę ubojową w porównaniu do zwierząt, których dzienny przyrost bezpośrednio po odsadzeniu wynosił powyżej 225 g. Jeśli przyjąć, że na krótko przed ubojem dzienne pobranie paszy wynosi około 3,5 kg, to tucz trwający o 10 dni dłużej wymaga zużycia dodatkowo 35 kg paszy, której wartość wynosi około 30 zł. Jeśli przyjąć, że wartość sprzedaży 120 kg tucznika wynosi 600 zł, to dodatkowy nakład 30 zł stanowi aż 5 proc. wartości tucznika. To wyliczenie pokazuje, jak ważne jest utrzymanie dobrego stanu zdrowia i zachowanie dobrego tempa wzrostu prosiąt  w pierwszym tygodniu po odsadzeniu.

Obecnie znanych jest szereg dodatków paszowych o korzystnym działaniu na stan układu pokarmowego odsadzonych prosiąt. Do tego rodzaju dodatków należą kwasy i ich sole, prebiotyki, probiotyki, fitobiotyki. Ich skuteczność w utrzymaniu prawidłowego stanu zdrowotnego układu pokarmowego prosiąt, w okresie po odsadzeniu, jest zróżnicowana. W wielu chlewniach dodatki te są obecnie powszechnie wykorzystywane, stanowiąc składnik mieszanek przeznaczonych dla prosiąt.

W jednym z doświadczeń porównywano efekty stosowania dodatku zakwaszaczy w odniesieniu do grupy kontrolnej (tab. 2). Masa ciała prosiąt w 64. dniu życia była o 8 proc. wyższa w grupie prosiąt otrzymujących dodatek kwasu mrówkowego i o 5 proc. wyższa w grupie prosiąt otrzymujących dodatek kwasu benzoesowego. Niektóre sole kwasów wykazują również korzystne działanie wspomagające proces odsadzania. W tabeli 3 przedstawiono wpływ podawania maślanu sodu na tempo wzrostu prosiąt. W 14. dniu po odsadzeniu masa ciała prosiąt żywionych mieszanką z dodatkiem maślanu sodu była o 5 proc. wyższa w porównaniu do masy ciała prosiąt z grupy kontrolnej.

Probiotyki, których składnikiem są mikroorganizmy wywierające korzystny wpływ na organizm poprzez kolonizację ścian jelit, pełnią rolę ochronną dla przewodu pokarmowego. Według rejestru dodatków paszowych, w roku 2015 do mikroorganizmów o działaniu probiotycznym zaliczanych było 18 rodzajów szczepów bakterii lub grzybów. W badaniach własnych prowadzonych z użyciem probiotyków wykazano, że w 14. dniu po odsadzeniu masa ciała prosiąt otrzymujących w mieszance organizmy probiotyczne była o 5,1 proc. wyższa w porównaniu do grupy kontrolnej. Wyższa średnia masa ciała wynikała z większego o 5,6 proc. pobrania paszy, a tym samym wyższych przyrostów dziennych.

Fitobiotyki charakteryzują się korzystnym działaniem antyseptycznym, przeciwwirusowym i przeciwbakteryjnym, a jednocześnie wykazują działanie stymulujące apetyt i poprawiające trawienie. W żywieniu prosiąt fitobiotyki mogą być wartościowym dodatkiem zmniejszającym częstość występowania zaburzeń jelitowych, co jest szczególnie ważne w okresie poodsadzeniowym. Na podstawie badań szacuje się, że dodatek fitobiotyków w mieszakach dla odsadzonych prosiąt wpływa na poprawę dziennych przyrostów masy ciała o 4-5 proc.

Przedstawione dane wskazują na konieczność stosowania odpowiednich procedur żywieniowych, dzięki którym można ograniczyć zaburzenia ze strony układu pokarmowego, ograniczyć straty oraz zwiększyć tempo wzrostu odsadzonych prosiąt.

Artykuł ukazał się w numerze 9/2016 miesięcznika "Farmer".