Według danych GUS, przeciętne spożycie mięsa wieprzowego na jednego mieszkańca w Polsce w latach 2005-2017 wyniosło ok. 40 kg (tab. 1). W polskich gospodarstwach domowych wieprzowina pozostaje nadal najchętniej spożywanym gatunkiem mięsa. Tradycje kulinarne, wysoka wartość odżywcza, smakowitość oraz stosunkowo niska cena powodują, że mięso wieprzowe jest chętnie kupowane i spożywane. Jednocześnie znacznie wzrosły oczekiwania konsumentów w zakresie gwarancji bezpieczeństwa dostępnej żywności. Na jakość i bezpieczeństwo wieprzowiny wpływa szereg czynników w całym łańcuchu, począwszy od producenta i kolejno przez etap przetwórstwa, dystrybucji i handlu.

PROBLEM ANTYBIOTYKOOPORNOŚCI

W ostatnich latach obserwuje się problem wzrastającej antybiotykooporności w leczeniu ludzi i zwierząt. Szacuje się, że tylko w USA ok. 2 mln osób rocznie zostaje zakażonych infekcjami wywołanymi przez bakterie oporne na leczenie antybiotykami. Powodem pogarszającej się sytuacji wzrastającej antybiotykooporności jest nadużywanie antybiotyków oraz ich niewłaściwe stosowanie w lecznictwie ludzi, ale także również w produkcji zwierzęcej.

Era antybiotykowa rozpoczęła się w 1929 r., kiedy Aleksander Fleming odkrył przeciwbakteryjne działanie pleśni grzybów z rodzaju Penicillium, co w 1945 r. pozwoliło na masową produkcję pierwszego antybiotyku Penicyliny G. W kolejnych latach pojawianie się opornych szczepów bakterii spowodowało dalsze badania nad odkrywaniem i rejestracją coraz to nowych generacji półsyntetycznych i syntetycznych substancji przeciwbakteryjnych.

Oporność mikroorganizmów na antybiotyki jest wynikiem mechanizmów obronnych, które pozwalają bakteriom na wykształcenie np. zdolności do produkcji enzymów rozkładających antybiotyki. Narastanie oporności bakterii na antybiotyki powoduje wzrost zagrożenia dla zdrowia publicznego, dlatego w Polsce na mocy zarządzenia Ministra Zdrowia w 2004 r. powołany został Narodowy Program Ochrony Antybiotyków.

Według obowiązujących zasad antybiotyki przeznaczone do stosowania u zwierząt, od których produkowana jest żywność, powinny być użyte wyłącznie w celach terapeutycznych i tylko wtedy, gdy jest to potrzebne w dawkach ustalonych przez lekarza weterynarii i pod jego nadzorem.

MONITORING POZOSTAŁOŚCI ANTYBIOTYKÓW

Należy podkreślić, że produkty pochodzenia zwierzęcego mogą być pozyskane od zwierząt wyłącznie po upływie okresu karencji, który jest zdefiniowany w przepisach dotyczących rejestracji każdego z preparatów leczniczych. Za przestrzeganie tych przepisów odpowiedzialni są producenci i lekarze weterynarii. W kraju w ramach Inspekcji Weterynaryjnej powołane są zespoły, które prowadzą monitoring obecności substancji niedozwolonych, pozostałości chemicznych, biologicznych, produktów leczniczych u zwierząt oraz w żywności pochodzenia zwierzęcego. Jednocześnie specjalne zespoły nadzorują obrót i kontrolują ilość stosowanych produktów leczniczych.

Monitoring pozostałości substancji przeciwbakteryjnych i antybiotyków realizuje Państwowy Instytut Weterynaryjny w Puławach w ramach programu wieloletniego. Według ostatniego raportu w 2017 r. przebadano łącznie 6051 próbek pobranych w rzeźniach, znajdując w 10 próbkach (0,17 proc.) pozostałości antybiotyków (substancje z grupy B1 i B2). Każdorazowo w przypadku otrzymania pozytywnego wyniku podejmowane są stosowane działania administracyjne, których celem jest wykluczenie tych produktów z dalszego obrotu oraz ustalenie przyczyny powstania nieprawidłowości. Warto także dodać, że w 2017 r. dla importowanych produktów pochodzących od świń pobrano do badań wykonywanych w kraju zaledwie 28 próbek, co jest z pewnością zbyt małą ilością w porównaniu do skali importu. W roku 2017 import mięsa wieprzowego do Polski wyniósł ponad 717 tys. t, co w przeliczeniu na tuczniki o masie ciała 115 kg stanowi ok. 8 mln zwierząt. W roku 2018 import mięsa wieprzowego uległ dalszemu zwiększeniu, gdyż w porównywalnym okresie od stycznia do września zaimportowano ponad 562 tys. t, czyli o 7,8 proc. więcej aniżeli w roku poprzednim. Należy dodać, że koszt importowanej wieprzowiny w omawianym okresie bieżącego roku wynosił ponad miliard euro.

GDZIE ZUŻYWA SIĘ NAJWIĘCEJ ANTYBIOTYKÓW/KG MASY ZWIERZĄT?

Od 2009 r. prowadzony jest w Europie program nadzorowania zużycia antybakteryjnych preparatów weterynaryjnych (ESVAC). Corocznie publikowany jest raport, w którym zawarte są pełne dane na temat stosowania antybiotyków w produkcji zwierzęcej w 30 krajach Europy. W Polsce sprzedaż preparatów weterynaryjnych klasyfikowanych jako antybiotyki rosła do 2015 r., natomiast w kolejnym roku odnotowano nieznaczne zmniejszenie ilości (rys. 1). Ilość stosowanych preparatów leczniczych zależna jest jednak od wielkości pogłowia zwierząt poszczególnych gatunków, dlatego prawidłowe jest przeliczenie ilości stosowanych preparatów leczniczych na 1 kg masy zwierząt. Na rys. 2 przedstawione zostały dane z raportu ESVAC za rok 2016, z których wynika, że niskim zużyciem antybiotyków charakteryzuje się produkcja zwierzęca w Danii (40,8 mg/kg), natomiast średni wynik dla Polski (129,4 mg/kg) zbliżony był do średniej europejskiej wynoszącej 124,6 mg/kg. We Włoszech zużycie antybiotyków stosowanych w leczeniu zwierząt było aż ponad dwukrotnie, a w Hiszpanii prawie trzykrotnie wyższe w porównaniu do średniej dla 30 krajów europejskich. Od roku 2013 w Polsce notuje się około 15-proc. zmniejszenie zużycia antybiotyków po przeliczeniu na kg masy zwierząt, co należy uznać za pozytywną tendencję.

DZIAŁANIA W CELU OGRANICZENIA STOSOWANIA ANTYBIOTYKÓW

Nie tylko w Europie podejmowane są działania w celu ograniczenia ilości stosowanych antybiotyków w terapii zwierząt. W raporcie wykonanym w Kanadzie stwierdzono, że w 2016 r. monitorowane zużycie antybiotyków stosowanych w leczeniu wynosiło średnio 150 mg/kg masy zwierząt, natomiast analogiczny raport wykonany w USA podaje znacznie wyższe średnie zużycie wynoszące 242,8 mg/kg.

W dostępnych opracowaniach podkreśla się, że zmniejszenie ilości antybiotyków stosowanych w produkcji zwierzęcej wymaga od producentów przestrzegania i stosowania procedur:

dokładnego mycia i dezynfekcji pomieszczeń,

stosowania zasad bioasekuracji,

prowadzenia szczepień profilaktycznych,

zwiększenia powierzchni użytkowej dla zwierząt,

stosowania nieantybiotykowych dodatków paszowych.

Wśród dodatków paszowych, które mogą korzystnie wpływać na zachowanie poprawnego stanu zdrowotnego świń, wymienić należy: kwasy organiczne i nieorganiczne, sole kwasów, krótko- i średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe, mieszaniny kwasów, prebiotyki, probiotyki, fitobiotyki. Wymienione dodatki paszowe odznaczają się zróżnicowanym wpływem na stan zdrowotny świń, co jest częściowo uzależnione od składu podawanej paszy oraz stanu zdrowotnego zwierząt.

Artykuł ukazał się w styczniowym wydaniu miesięcznika "Farmer"