Zaraz po urodzeniu najważniejszym pokarmem dla prosiąt jest zawsze siara i mleko lochy. Gdy dojdzie do śmierci lochy czy też bezmleczności, prosię nie ma możliwości, żeby zaraz po porodzie otrzymać wystarczającą ilość siary, a następnie mleka. Powinno się wówczas albo poszukać zastępczej matki, albo zapewnić takim prosiętom pokarm, który może zastąpić częściowo siarę i mleko lochy.

Pierwszy pokarm

Podstawowym pożywieniem prosiąt w pierwszych dwóch tygodniach życia jest mleko lochy będące doskonałym źródłem wszystkich niezbędnych składników pokarmowych. Mleko lochy charakteryzuje się wysoką zawartością tłuszczu, białka i laktozy. Jedyna wada to zbyt mało żelaza, które musi być uzupełnione np. poprzez iniekcję.

Mleko lochy decyduje również o prawidłowym rozwoju mikroflory w przewodzie pokarmowym. U prosiąt, które nie pobierają mleka, dochodzi do nadmiernego namnażania się w nim niekorzystnych mikroorganizmów. W następstwie tego zostaje ograniczony prawidłowy rozwój przyjaznej dla organizmu mikroflory, co w konsekwencji prowadzi do biegunek. W takim wypadku utrudnione jest także wcześniejsze pobieranie paszy suchej przez takie prosięta.

W gospodarstwach, w których obok świń utrzymywane są także krowy mleczne, gdy zabraknie mleka lochy, często podaje się prosiętom mleko krowie. Trzeba jednak pamiętać, że skład chemiczny siary i mleka lochy, wyraźnie różni się od krowiego. Mleko lochy zawierając więcej tłuszczu i białka, charakteryzuje się wyższą wartością energetyczną. Ponadto tłuszcz mleka krowiego składa się z dużo większych cząsteczek niż ten w mleku lochy, co ogranicza jego wchłanianie. To właśnie głównie z tych powodów nie zaleca się stosowania surowego mleka krowiego, bez specjalnej obróbki, zamiast mleka lochy.

Brak odporności biernej

Urodzone prosięta mają bardzo słabo wykształcony system odpornościowy i dlatego musi on zostać wzmocniony. Zapewnia to siara lochy, która zawiera przede wszystkim immunoglobuliny (Ig) klasy G o wysokiej aktywności przeciwzakaźnej i Ig klasy A, będące głównym białkiem odpornościowym przewodu pokarmowego. Trzecim rodzajem immunoglobulin, jakie znajdują się w siarze, są Ig klasy M, wspomagające odporność organizmu.

Immunoglobuliny nie mają możliwości przenikania przez łożysko matki, stąd u osesków brak odporności biernej. Muszą więc one pobrać przeciwciała wraz z siarą. W pierwszych godzinach życia prosiąt znajdujące się w siarze immunoglobuliny mogą przenikać niezmienione przez ścianę jelita, które jest przystosowane do wchłaniania białek wielkocząsteczkowych. Trwa to jednak krótko, stąd trzeba zadbać, aby prosię jak najszybciej po porodzie pobrało siarę lub specjalny preparat zastępczy.

Dodatkową zaletą siary jest to, że zawiera ona również inhibitor trypsyny, który chroni globuliny przed trawieniem. W ciągu trzech godzin po urodzeniu zdolność wchłaniania przeciwciał obniża się o połowę, ponadto ilość immunoglobulin w siarze z upływem godzin maleje. Po pięciu godzinach jest ich o 50 proc. mniej. Z czasem zmniejsza się też poziom trypsyny, a po tygodniu praktycznie zanika. Czas absorpcji immunoglobulin kończy się między 12 a 48 godziną po urodzeniu.

W pierwszych dniach życia przeciwciała obecne w organizmie prosięcia pochodzą od lochy. Kiedy locha nie przeżyje porodu, trzeba obok preparatów mlekozastępczych stosować też takie, które są źródłem przeciwciał. Takie dodatki mają za zadanie podnieść poziom odporności u prosiąt, które nie otrzymały immunoglobulin od swojej matki. Młode zwierzęta zaczynają wytwarzanie własnych przeciwciał dopiero między 10. a 12. dniem (typ IgM), 14. a 21. (typ IgG) i 10. a 22. (typu IgA).

Szybkie działanie

Kiedy locha nie ma mleka lub padnie przy porodzie, najlepszym rozwiązaniem jest dosadzenie prosiąt do innych macior. Niestety, często nie ma takiej możliwości, a prosięta nie mogą przecież czekać na pokarm. Trzeba działać szybko, aby ich nie stracić, ponieważ oseski są bardzo wrażliwe na niedobory pokarmowe i łatwo je zagłodzić. W takiej sytuacji zbyt duża zwłoka może doprowadzić do śmierci zwierzęcia albo znacznie je osłabić, co z pewnością będzie miało swoje odzwierciedlenie w przyszłych przyrostach.

Na rynku dostępnych jest wiele specjalnych preparatów, które stosuje się w takich sytuacjach. Przykładem są preparaty mlekozastępcze, które mogą zastępować mleko lochy lub je uzupełniać. Preparaty podawane prosiętom powinny charakteryzować się przede wszystkim wysoką zawartością laktozy, która jest najlepiej trawiona właśnie przez najmłodsze prosięta. Poprawia też perystaltykę jelit i stanowi dobre źródło energii. Z laktozy m.in. powstaje kwas mlekowy wpływający korzystnie na rozwój mikroflory jelitowej poprzez obniżanie pH treści pokarmowej.

Kiedy prosię nie pobrało siary od lochy, trzeba wybrać taki preparat, którego działanie będzie wspomagać odporność zwierzęcia. Jeżeli miało dostęp do siary, to można stosować tańsze preparaty mlekozastępcze bez substancji immunostymulujących. Często w praktyce zdarza się, że prosięta nie wypijają jednak odpowiedniej ilości siary i wówczas trzeba dodatkowo zadbać o ich odporność.

Przygotowanie pójła

Stosowanie preparatów mlekozastępczych polega na przygotowaniu  „pójła”. Dany preparat rozpuszcza się w wodzie o temperaturze około 35 st.C, w proporcjach zgodnych z zaleceniami danego producenta. Na ogół do jednego litra wody wsypuje się 150–200 g preparatu.

Częstotliwość podawania tak przygotowanego „pójła” zależy od wieku prosiąt. W warunkach naturalnych prosię pobiera mleko od lochy mniej więcej co godzinę. Z uwagi na małą pojemność żołądka prosiąt powinno się je karmić tak często, jak to możliwe. Większość producentów preparatów mlekozastępczych zaleca w pierwszych dniach karmić prosięta co 3–4 godziny, a po tygodniu ograniczać podawanie preparatu do 4–6 dawek na dobę.

Duże znaczenie ma także temperatura podawanego pójła. W pierwszym okresie musi być ona zbliżona do temperatury ciała, czyli podaje się je zaraz po przygotowaniu. Po pierwszym tygodniu jego temperatura może być zbliżona do otoczenia.

Niewyjedzonego przez prosięta „pójła” nie można ponownie podawać, ponieważ szybko ulega zepsuciu. Stanowi ono bowiem bardzo dobrą pożywkę dla rozwoju drobnoustrojów, które odpowiadają za fermentację bakteryjną. Każdorazowo trzeba także dokładnie umyć naczynie, z którego podawało się „pójło”, gdyż może dojść w nim do rozwoju mikroflory chorobotwórczej.

W sytuacji awaryjnej, kiedy nie można przygotować „pójła” z preparatu mlekozastępczego, można zastosować ciepłe mleko od krowy albo mleko w proszku dla niemowląt. Wówczas do takiego „pójła” dobrze jest dodać surowe jaja i krystaliczną glukozę.

Co jeszcze pomoże

Przyuczenie prosiąt, szczególnie tych osłabionych, do wcześniejszego pobierania paszy suchej, pozytywnie wpływa na ich przyrosty masy. Do tego celu służą mieszanki paszowe pełnoporcjowe nazywane pre-prestarterami lub superprestarterami. Zawierają one przetworzone specjalnie dobrane surowce, które charakteryzują się wysoką strawnością. Dodatkowo pasze dla najmłodszych zwierząt zawierają w swoim składzie kwasy organiczne, probiotyki, immunoglobuliny, witaminy o wysokiej biodostępności i in. Podawanie prestarterów najlepiej rozpocząć od przygotowania papki i w takiej formie podawać ją w miseczce kilka razy na dobę.

 Jest ogromnie ważne, co poda się prosiętom do jedzenia. Jeżeli jednak nie stworzy się im odpowiedniego środowiska, wszelkie wysiłki pójdą na marne. Przede wszystkim trzeba zapewnić im ciepło. Można w tym celu zamontować lampę grzewczą nad ich legowiskiem. Głównie jednak trzeba ograniczyć maksymalnie możliwość zmian temperatury. Okazuje się bowiem, że wahania powyżej 2 st.C mogą poważnie zagrozić prosiętom. Dodatkowo warto stosować środki dezynfekujące, którymi posypuje się kojce zwierząt. Dobre wyniki daje też wycieranie prosiąt specjalnym środkiem zaraz po urodzeniu.

Korzystając z odpowiednich pasz, można odchować prosięta bez lochy, ale nie jest to łatwe. Do tego celu w pierwszych dniach trzeba wykorzystać preparaty mlekozastępcze. Później stopniowo uzupełniać to prestarterami o wysokiej zawartości laktozy, bardzo łatwo strawnym białku i tłuszczu. Najlepiej, kiedy w składzie tych preparatów znajdują się też m.in. probiotyki, immunoglobuliny, plazma krwi i kwasy organiczne. Dostępne na rynku preparaty należy umiejętnie stosować z przestrzeganiem rygorystycznych zasad higieny.

Przegląd rynku

Na rynku znajduje się wiele preparatów zastępujących mleko lochy:

Lactamin AB ma w swojej ofercie preparat mlekozastępczy, który zaleca się jako dodatek uzupełniający lub zastępujący mleko lochy, w ilości od 0,25 l na prosię dziennie w pierwszych dniach, i do 0,75 l od 10. dnia życia.

LIRA proponuje dla prosiąt preparat „Mleczna pycha – prosiaczek" przeznaczony do odpajania osesków lub do przygotowania paszy typu prestarter i starter. Należy wymieszać go z wodą w proporcji 1:8, zaś w mieszance prestarter jego udział powinien wynieść 5–20 proc. a w paszy typu starter 2,5–10 proc.

LNB Poland zaleca podanie preparatu „Lonolac Piglet" w wpadku śmierci lochy przy porodzie lub słabej mleczności. Preparat ten służy do przygotowania „pójła, w l litrze ciepłej wody należy rozpuścić 125–140 g preparatu. Prosięta odchowywane bez matki należy karmić 6–8 razy dziennie, tak aby jedno zwierzę wypiło 0,4–0,5 l „pójła". Od 7. dnia życia obok preparatu mlekozastępczego można też prosięta dokarmiać pre-prestarterem „Plazmilk-1" zawierającym m.in. białka plazmy krwi.

Provimi proponuje przygotowanie „pójła" z preparatu mlekozastępczego „Zuch", który rozpuszcza się w wodzie w stosunku 1:7. Wraz z tym preparatem firma poleca stosowanie superprestarteru „Brzdąc", podawanego w formie papki.

Sano oferuje preparat mlekozastępczy „Sanolac Ferkel". Można go podawać w postaci suchej do mieszanki pełnoporcjowej (5–10 proc. w mieszance) lub płynnej (100–200 g na litr wody). Jest też preparat „Piglobin" zawierający przeciwciała zwiększające odporność prosiąt. W pierwszym dniu życia podaje się go w dwóch dawkach na sztukę, a w drugim i trzecim po jednej dawce. Średnio na prosię zużywa się 4–8 ml preparatu.

Schaumann Polska dla prosiąt odchowywanych bez lochy zaleca „Tri Lactal" zawierający probiotyk „Bonvital". Od drugiego dnia życia prosiąt podaje się preparat dwa razy dzienne, rozpuszczając 150 g w litrze wody. Jednorazowo na miot przypada 0,5–3 l „pójła".
Trouw Nutrition proponuje preparat mlekozastępczy „Lakti R". Rozpuszcza się go z ciepłą wodą w stosunku 1:7, a dla słabszych prosiąt można rozpuścić go w proporcjach 1:5. Tak przygotowane „pójło" podaje się w pierwszym tygodniu co 4 godziny, a w następnych co 6–8 godzin.

Źródło: "Farmer" 09/2008