Pierwszy z tych okresów związany jest z przebiegiem samego porodu, adaptacją prosiąt do środowiska, w którym przebywają, oraz walką o pozycję w skutecznym pobieraniu pokarmu od matki. Czas ten charakteryzuje się jednocześnie najwyższymi stratami w odchowie prosiąt. Drugim krytycznym momentem w życiu prosiąt jest odsadzanie wymagające adaptacji zwierząt do nowej sytuacji, w której zostają pozbawione korzystnych składników zawartych w mleku matki. Decydujący wpływ na przyrosty masy ciała odsadzonych prosiąt ma ilość pobieranej paszy. Prosięta, które po odsadzeniu mają utrudnione warunki adaptacji do paszy stałej, a także te, które przebywają w złych warunkach środowiskowych, reagują brakiem przyrostów masy ciała.

OKRES PRZED ODSADZENIEM

Masa prosiąt w dniu urodzenia wywiera istotny wpływ na późniejszą masę w dniu odsadzenia. Dlatego niezmiernie ważne jest prawidłowe żywienie loch w okresie ciąży, dzięki któremu mamy szanse na uzyskanie wyrównanego miotu 11-12 prosiąt o średniej masie ciała 1,40-1,5 kg. Kolejnym ważnym elementem jest pobranie po urodzeniu odpowiedniej ilości siary. Prosięta pobierają przeciętnie od 200 do 500 ml siary. Ważne, aby następowało to jak najwcześniej, gdyż w miarę upływu kolejnych godzin od rozpoczęcia porodu nie tylko zmienia się skład siary, lecz także zmniejsza się zdolność absorbcji gotowych przeciwciał zawartych w siarze. Dużą role odgrywa pobieranie paszy stałej przez prosięta jeszcze przed odsadzeniem. Wprawdzie ilość pobieranej paszy do 28. dnia życia z reguły nie przekracza 400 g, to jednak ważniejsze jest samo przyuczenie prosiąt do wczesnego pobierania paszy stałej, którego zadaniem jest:

  • przygotowanie prosiąt do odsadzenia,
  • "trening" układu pokarmowego do pobierania i trawienia białka pochodzenia roślinnego,
  • zmniejszenie zmienności masy ciała spowodowanej pozycją przy wymieniu,
  • uzyskanie dobrego tempa wzrostu do odsadzenia,
  • umożliwienie wczesnego odsadzenia lochy,
  • zmniejszenie wieku w dniu uboju.

STRES

Powszechnie uważa się, że odsadzanie jest silnym czynnikiem stresowym istotnie wpływającym zarówno na ilość pobieranej paszy, jakość procesów trawiennych, jak i na wzrost oraz zdrowotność prosiąt. Wśród prosiąt mających po 3-4 tygodnie po 30 godzinach od odsadzenia około 10 proc. zwierząt ciągle jeszcze nie pobiera paszy stałej (wykr. 1). Szczególnie krytyczny dla takich prosiąt jest okres 30-60 godzin po odsadzeniu. W takich przypadkach po pierwszym tygodniu po odsadzeniu stwierdza się brak przyrostu masy ciała albo nawet utratę masy ciała, co w konsekwencji prowadzi do obniżonego tempa wzrostu i zwiększenia wieku w dniu uboju.

WIEK I MASA CIAŁA W DNIU ODSADZENIA

Wiek odsadzanych prosiąt wpływa istotnie na stan kosmków jelitowych, których wysokość ma znaczenie dla procesów wchłaniania. Prosięta wykazują zainteresowanie stałą paszą najczęściej w wieku około 7-12 dni, jednakże dopiero w 4. tygodniu ilość pobieranej paszy osiąga poziom 100 g dziennie. Jak wykazały badania, prosięta odsadzane w 28.-30. dniu życia są lepiej przystosowane do pobierania paszy stałej niż przy odsadzeniu w 21. dniu. Tygodniowa różnica w terminie odsadzania przekłada się na wyższą o ok. 2 kg masę ciała prosiąt w dniu odsadzenia, dzięki czemu zwierzęta sprawiają mniej kłopotów w odchowie.

Liczba odchowanych prosiąt od jednej lochy w ciągu roku jest jednym z czynników wpływających na opłacalność produkcji świń. W nowoczesnych technologiach preferowane jest odsadzanie prosiąt w 3.-4. tygodniu życia. Wcześniejsze odsadzenie prosiąt od lochy wpływa na skrócenie okresu międzymiotu, a tym samym może przyczynić się do zwiększenia produkcyjności loch. Z jednej strony wcześniejsze odsadzanie pozwala na bardziej intensywne użytkowanie loch, natomiast z drugiej strony stanowi wyzwanie dla producenta, gdyż wymaga spełnienia niezbędnych dla prosiąt wysokich wymagań środowiskowych oraz żywieniowych. Zbyt wczesne odsadzanie prosiąt, szczególnie przy braku optymalnych warunków środowiskowych i żywieniowych, jest często przyczyną niepowodzeń i strat. Najlepsze rezultaty uzyskuje się wtedy, gdy masa odsadzanych prosiąt jest większa niż 7 kg, a tempo wzrostu w pierwszym tygodniu po odsadzeniu wynosi ponad 200 g dziennie.

WYMAGANIA ŚRODOWISKOWE

Jedną z głównych przyczyn słabych przyrostów po odsadzeniu oraz dużego zróżnicowania masy ciała prosiąt mogą być nieodpowiednie warunki środowiskowe. Do ważnych czynników wpływających na adaptację w okresie po odsadzeniu należą: temperatura pomieszczenia, wilgotność, przepływ powietrza, wielkość powierzchni przypadającej na jedno zwierzę, wielkość grupy, stan higieny w kojcach, dostępność wody, łatwość pobierania paszy z autokarmników. Temperatura w pomieszczeniu, w którym przebywają odsadzone prosięta, powinna wynosić 28-30°C, gdyż w ten sposób organizm prosiąt nie będzie zmuszony produkować ciepła kosztem własnych zapasów energii. W kolejnych tygodniach po odsadzeniu temperatura pomieszczenia, w którym przebywają odsadzone prosięta, może być zmniejszana o 2°C/tydzień.

STAN UKŁADU POKARMOWEGO

Zmiana w sposobie odżywiania z mleka matki na paszę stałą jest często związana ze zmniejszeniem tempa wzrostu i częstym występowaniem biegunek u odsadzonych prosiąt. Biegunki mogą pojawiać się najczęściej między 4. a 9. dniem po odsadzeniu i są konsekwencją zmian zachodzących w obrębie błony śluzowej jelita cienkiego już 24-36 godziny po odsadzeniu. Zmiany te obserwowane są w formie atrofii kosmków

jelitowych oraz hipertrofii krypt jelitowych. Okres po odsadzeniu charakteryzuje się niedostateczną produkcją kwasów żołądkowych oraz enzymów trawiennych ukierunkowanych na trawienie paszy stałej. Jednocześnie obserwuje się zmniejszoną zdolność wchłaniania składników pokarmowych w jelicie cienkim. W pierwszym tygodniu po odsadzeniu flora bakteryjna w układzie pokarmowym prosiąt jest niestabilna, gdyż często zwiększa się ilość bakterii z grupy coli oraz enterokoków, a jednocześnie zmniejsza się ilość pożądanych bakterii z grupy Lactobacillus. Zmiany flory jelitowej są przyczyną zwiększenia się (o ok. 10 proc.) ilości wody wydalanej z kałem.

ZAPOTRZEBOWANIE NA SKŁADNIKI POKARMOWE

W celu zapewnienia optymalnego wzrostu odsadzone prosięta powinny otrzymać z paszą składniki pokarmowe pokrywające potrzeby bytowe oraz wynikające z intensywnego wzrostu i rozwoju. Mieszanki odznaczające się wysoką koncentracją energii, aminokwasów egzogennych, składników mineralnych oraz witamin są w stanie spełnić takie potrzeby. Dzienne zapotrzebowanie prosiąt o wysokim potencjale wzrostowym przedstawiono w tabeli.

Po odsadzeniu prosięta muszą przystosować się do trawienia białek oraz węglowodanów pochodzenia roślinnego. Aktywność enzymów odpowiedzialnych za przebieg procesu trawienia u prosiąt odsadzanych ok. 28. dnia życia jest w tydzień po odsadzeniu niższa niż przed odsadzeniem. Dlatego wymagane jest, aby pasze podawane odsadzanym prosiętom odznaczały się wysoką strawnością oraz łatwą przyswajalnością.

Powszechnie uważa się, że mieszanka dobrej jakości dla prosiąt powinna:

  • dostarczać odpowiednią ilość białka charakteryzującego się wysoką strawnością,
  • zawierać łatwo przyswajalną energię,
  • charakteryzować się wysoką zawartością aminokwasów,
  • stanowić źródło niezbędnych makro- i mikroelementów oraz witamin,
  • zawierać w składzie komponenty o niskiej zdolności buforującej,
  • odznaczać się zapachem i smakiem sprzyjającym chętnemu pobieraniu paszy,
  • składać się z komponentów o najwyższej jakości.

Spośród zbóż najlepszą przydatnością w żywieniu wcześnie odsadzonych prosiąt wyróżniają się dobrej jakości pszenica, kukurydza, jęczmień, a także owies łuskany lub nagi. Wysokiej jakości gotowe mieszanki typu prestarter często zawierają ziarna zbóż poddane obróbce termicznej lub termiczno-ciśnieniowej w celu poprawy strawności skrobi. Zboża, a także inne komponenty użyte do produkcji mieszanek dla prosiąt muszą być bezwzględnie wolne od grzybów i pleśni. Produkowane przez niektóre rodzaje grzybów mikotoksyny o działaniu kancerogennym, neurotoksycznym, nefrotoksycznym lub immunosupresyjnym są szczególnie niebezpieczne dla młodych zwierząt.

W pierwszym okresie po odsadzeniu najlepsze rezultaty uzyskują prosięta pobierające pasze z dużym udziałem białka pochodzenia zwierzęcego. Mleko w proszku oraz preparaty mlekozastępcze są wartościowym źródłem składników pokarmowych dla odsadzonych prosiąt, gdyż są dobrze trawione i charakteryzują się wysoką przyswajalnością. Preparaty mleczne zawierają ok. 10 proc. białka (suszona kazeina pochodząca z serwatki), 11-13 proc. białka (serwatka suszona) i 32-35 proc. białka (mleko odtłuszczone w proszku).

W mieszankach dla prosiąt często stosowanym rodzajem białka jest wysokiej jakości mączka rybna o zawartości 60-70 proc. białka. Jest ona cennym źródłem aminokwasów egzogennych, w tym lizyny, metioniny z cystyną oraz treoniny. Alternatywnymi źródłami białka w żywieniu prosiąt są także białko ziemniaka, gluten pszenicy, drożdże piwne lub drożdże produkowane na bazie serwatki. Wyjątkowym komponentem w żywieniu prosiąt jest suszona rozpyłowo plazma krwi, gdyż charakteryzuje się dużą zawartością białka o wysokiej strawności oraz zawartością immunoglobulin.

Powszechnie stosowanym w żywieniu prosiąt komponentem jest śruta sojowa zawierająca 46-48 proc. białka. U młodych, 2-tygodniowych prosiąt strawność białka pochodzącego z śruty sojowej wynosi jedynie 77 proc., podczas gdy białko pochodzące z produktów mlecznych trawione jest w 95-96 proc. Dopiero w 5. tygodniu życia wraz z rozwojem układu pokarmowego prosiąt strawność białka śruty sojowej wzrasta do 83-85 proc.

W paszach białkowych pochodzenia roślinnego mogą występować czynniki antyżywieniowe takie, jak: inhibitory trypsyny, białka antygenowe, lektyny oraz nieprzyswajalne oligosacharydy. Z tego powodu przy formułowaniu mieszanek dla młodych prosiąt stosuje się produkty poddane specjalnej obróbce w celu polepszenia strawności (izolowane białko soi, koncentraty białka soi).

W mieszankach dla młodych prosiąt należy ograniczać udział komponentów paszowych, które charakteryzują się dużą pojemnością buforową, gdyż powodują one unieczynnienie soków żołądkowych i prowadzą do wzrostu pH w układzie pokarmowym. Szczególnie niebezpieczne w okresie po odsadzeniu jest stosowanie kredy pastewnej i fosforanu dwuwapniowego, które odznaczają się dużą zdolnością do wiązani, a tym samym neutralizacji kwasów żołądkowych. W gotowych paszach i koncentratach dla prosiąt źródłem wapnia są takie komponenty, jak mrówczan wapnia czy propionian wapnia. Należy również przypomnieć, że zbyt wysoki udział wapnia w mieszance powoduje zmniejszenie pobierania paszy, a tym samym - pogorszenie dziennych przyrostów oraz wykorzystania paszy.

DODATKI PASZOWE

W mieszankach dla prosiąt odsadzonych stosowane są dodatki paszowe, których zadaniem jest wspomaganie procesów trawienia oraz ochrona przed zaburzeniami pokarmowymi. Do takich dodatków zaliczyć należy kwasy i mieszaniny kwasów. Zakwaszanie paszy dla prosiąt nie tylko wpływa na obniżenie pH paszy i żołądka, lecz także obniża zdolność buforującą paszy, zmniejsza koncentrację amoniaku w żołądku, poprawia morfologię jelit cienkich, zwiększając wysokość kosmków jelitowych i zdolności sorpcyjne oraz zwiększa strawność białka, energii i składników mineralnych. Stosowane w żywieniu prosiąt kwasy organiczne lub mieszaniny kwasów pozwalają na zmniejszenie problemów z kolibakteriozą w okresie po odsadzeniu oraz przyczyniają się do poprawy tempa wzrostu i wykorzystania paszy.

Kolejną grupę stanowią probiotyki, których rolą jest przywracanie i zachowywanie naturalnej równowagi mikroflory przewodu pokarmowego. Wspomagają one fizjologiczne funkcje układu pokarmowego związane z trawieniem i wchłanianiem substancji odżywczych, wzmacniają system immunologiczny oraz stanowią ochronę przewodu pokarmowego przed zakażeniami.

PODSUMOWANIE

Odchów prosiąt wymaga zwrócenia szczególnej uwagi w okresie 2 tygodni po odsadzeniu. Jeżeli prosięta będą w tym czasie chętnie pobierały paszę i pozostaną w dobrej kondycji zdrowotnej, to w wieku 10 tygodni powinny osiągnąć masę ciała około 30 kg (wykr. 2). Zdrowe, silne i dobrze rozwinięte prosięta będą dobrym materiałem zapewniającym możliwość uzyskania wysokich przyrostów dziennych, dobrego wykorzystania paszy oraz wysokiej mięsności tuczników.

 

Artykuł ukazał się w majowym numerze miesięcznika "Farmer"

Zamów prenumeratę