Zakres tolerancji na ten bodziec jest zróżnicowany i zależy od gatunku. Pory roku oraz długość dnia świetlnego powodują u świń sezonowe wahania płodności.Dotyczy to zwierząt obojga płci, loch i knurów.

Wyniki badań nad wpływem światła na funkcje rozrodcze i produkcyjność zwierząt nie są jednoznaczne. Poważnym utrudnieniem prowadzenia eksperymentów w przypadku świń jest zróżnicowanie genetyczne loch oraz zestawienie grup, w których samice znajdowałyby się w ściśle określonej fazie cyklu produkcyjnego.

Wykazano, że skracanie dnia świetlnego nie ma wyraźnego wpływu na liczbę dni między odsadzeniem a pierwszą rują u loch, jak też nie wpływa na płodność oraz masę i liczbę urodzonych prosiąt.

Zwiększenie natężenia światła do 85 luksów nie wpływa na produkcyjność samic. Zastosowanie w miesiącach maj-czerwiec programu świetlnego dla knurów powoduje zwiększenie wydzielania testosteronu do poziomu porównywalnego z miesiącami październik- -listopad, czyli okresu, w którym jakość pozyskiwanych ejakulatów jest najlepsza.

Dlatego dość powszechne stało się stosowanie przez cały rok 10-12 godzinnych programów świetlnych dla intensywnie użytkowanych rozpłodników.

Skracając długość dnia świetlnego w okresie lata, można uzyskać ejakulaty o większej objętości i większej liczbie plemników oraz poprawić skuteczność zapłodnień.

W chlewniach należy przestrzegać norm w zakresie stosunku świetlnego i natężenia światła dla utrzymywanych w nich grup świń (tabela 1), oraz czasu trwania dnia i nocy. Wynika to z potrzeb behawioralnych gatunku; umożliwia eksplorację, zaspokojenie potrzeb związanych z pobieraniem paszy i wody oraz kontakty zwierząt w grupie.

Światło a układ endokrynny i gospodarka hormonalna

Procesami życiowymi steruje układ nerwowy, uwalniając do krwioobiegu odpowiednie hormony. Poznanie mechanizmów ich uwalniania i działania jest ważne w aspekcie cyklu rozrodczego świni domowej. Nadrzędną funkcję w regulacji procesów rozrodczych spełnia ośrodkowy układ nerwowy.

Odbiera on za pośrednictwem narządów zmysłów sygnały ze środowiska zewnętrznego i odpowiednio przygotowuje cykl rozrodczy do zmieniających się warunków środowiskowych.

Nadrzędną funkcję regulacyjną w zakresie aktywności układu rozrodczego pełni podwzgórze. Poprzez podwzgórze układ nerwowy wpływa na mechanizmy wydzielania hormonów.

Produkowany w jego komórkach i uwalniany do krwioobiegu na drodze neurosekrecyjnej hormon zawierający gonadotropiny (Gn-RH) przedostaje się do przysadki mózgowej, wywierając bezpośredni wypływ na jej funkcje wydzielnicze. Pobudzona przysadka mózgowa uwalnia ze swej części gruczołowej hormony gonadotropowe FSH i LH. Hormon FSH pobudza rozwój i wzrost pęcherzyków jajnikowych oraz produkcję estrogenów. W tym czasie w jajnikach następuje wzrost dużych pęcherzyków, które po przekształceniu w pęcherzyki owulacyjne podejmują własną czynność sekrecyjną (wydzielniczą). Estrogeny uwalniane przez pęcherzyki osiągają największe stężenie na 1-2 dni przed rują oraz w trakcie jej trwania. Im wyższy jest poziom estrogenów we krwi, tym wyraźniej manifestowane są objawy rui.

Wzrost stężenia estrogenów we krwi lochy powoduje wzrost wydzielania hormonu LH z przysadki mózgowej.

Następstwem wysokiego poziomu LH przed owulacją jest pękanie pęcherzyków na jajnikach. Owuluje do 25 pęcherzyków, średnio dojrzewa 15-16 zdolnych do zapłodnienia komórek jajowych. Wysoki poziom estrogenów po owulacji, na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, powoduje spadek wydzielania LH. Po zakończeniu owulacji dochodzi do luteinizacji komórek pęcherzyków jajnikowych. Powstałe ciałka żółte zaczynają wydzielać progesteron. Hormon ten warunkuje utrzymanie i rozwój ciąży. Zabezpieczenie rozwoju ciąży gwarantuje prawidłowe funkcjonowanie co najmniej 4-6 ciałek żółtych. Większa ich liczba powoduje wzrost stężenia progesteronu i zwiększa szanse na utrzymanie ciąży w początkowej fazie jej trwania. Później tę funkcję przejmuje łożysko. W czasie trwania ciąży poziom progesteronu znacznie wzrasta, osiągając pod jej koniec stężenie 30 razy większe niż podczas rui.

Długość dnia świetlnego ma wpływ na ilość oraz jakość ejakulatów produkowanych przez knury. Jest to związane ze zjawiskiem fotoperiodyzmu, który wyznacza optymalny czas aktywności płciowej. Czas trwania dnia i nocy jest rejestrowany za pomocą fotoreceptorów przez układ nerwowy każdego samca. Bodźce świetlne wyzwalają określone reakcje w szyszynce. Światło hamuje produkcję i wydzielanie melatoniny, natomiast ciemność stymuluje szyszynkę do zwiększonej aktywności i produkcji tego hormonu.

Melatonina działa na funkcję wydzielniczą przysadki mózgowej. Gruczoł ten produkuje hormon LH i FSH pod wpływem uwalnianych z podwzgórza gonadotropin i gonadoliberyny. Zmiany w intensywności produkcji hormonów pobudzają gonady do produkcji wydzielniczej.

Aktywność płciowa

Dzik, przodek europejski świń domowych, uzyskuje szczyt aktywności płciowej jesienią oraz zimą. Lochy dzika manifestują objawy huczki raz w roku.

Samce są zdolne do rozrodu przez cały rok, ale w sezonie jesienno-zimowym poziom produkowanego testosteronu wyraźnie się u nich zwiększa. Współcześnie utrzymywane zwierzęta - świnie domowe, rozmnażają się przez cały rok, jednak ich aktywność płciowa nie jest stała. Okresowo występują u loch i knurów spadki wartości wskaźników rozrodczych.

O zmieniających się porach roku i środowiska, organizm otrzymuje informacje za pośrednictwem "zegara biologicznego", i tzw. trzeciego oka, czyli wspomnianej szyszynki wydzielającej melatoninę. Reguluje ona przebiegające rytmicznie procesy fizjologiczne i neurohormonalne, w tym okołodobowy rytm aktywności psychomotorycznej.

U dzika i świni domowej wykazano brak różnic w sekrecji melatoniny, co wskazuje, że pomimo poliestryczności świń, spadek aktywności rozrodczej w okresie długiego dnia świetlnego jest zjawiskiem naturalnym. Okres ten pokrywa się w czasie z okresem "ciszy rozrodczej" - anoestrus u przodka - dzika środkowoeuropejskiego.

Sezonowość rozrodu u świń

Wyniki badań nad sezonowością rozrodu u świń wskazują na zmiany w intensywności przebiegu rui w zależności od pory roku. Zimą ruje mają wyraźniej zaznaczone objawy i są łatwiejsze do wykrycia, co sprzyja lepszej skuteczność krycia. Wskaźnik oproszeń loch krytych jesienią i zimą jest wyższy niż wiosną i latem. Skuteczność krycia jest najsłabsza latem, co wynika z działania nie tylko dość długiego dnia świetlnego, ale przede wszystkim wysokich temperatur otoczenia.

Płodność loch jest najlepsza wiosną a najsłabsza zimą. Niektóre wyniki wskazują, że latem i jesienią płodność loch bywa również bardzo dobra, inne, że maciory kryte wiosną i latem rodzą mniejsze mioty. Analiza wyników badań poubojowych wykazuje, że w lipcu i sierpniu występuje największy odsetek samic z nieaktywnymi jajnikami, a wyizolowane z pęcherzyków jajnikowych komórki ziarniste mają dużo niższą zdolność do produkcji progesteronu.

W okresie letnim na jajnikach świń stwierdza się też mniejszą liczbę pęcherzyków astralnych, o średnicy 5 mm.

Rola człowieka

O prawidłowo przebiegających zjawiskach rozrodczych i właściwym postępowaniu osób nadzorujących lochy można mówić wtedy, kiedy w pierwszej rui po odsadzeniu, ale nie później jak do 10 dnia po odłączeniu miotu, zostaje skutecznie pokrytych około 95 proc. odsadzonych loch. Spadek wskaźnika poniżej 80 proc. wskazuje na patologiczne procesy towarzyszące występowaniu rui u wieloródek. Obniżenie indeksu wyproszeń poniżej 90 proc. w okresie letnim wskazuje na negatywny wpływ wysokich temperatur na organizm.

Należy jednak podkreślić, że negatywny wpływ na wyniki rozrodu może mieć tzw. czynnik ludzki, w tym m.in. nieprawidłowe wykrywanie rui przez osobę nadzorującą sektor krycia.

Zaniedbania pracownika mogą zmniejszyć współczynnik oproszeń nawet o 15 proc. Nieprawidłowe wykrywanie rui skutkuje też spadkiem liczby żywo urodzonych prosiąt w miocie średnio o 0,6 sztuki.

Poprawa wskaźników rozrodczych - zalecenia praktyczne

Wpływ długości dnia świetlnego na organizm można modyfikować. Zróżnicowanie wskaźnika skuteczności krycia w ujęciu sezonowym (wiosna, lato, jesień, zima) (tab. 2) łagodzi stosowanie programu świetlnego dla loch. Wyznacza on czas i poziom aktywności płciowej, dzięki czemu wyniki w stadzie mogą być bardziej stabilne na przestrzeni roku. Program świetlny należy stosować od odsadzenia prosiąt do pokrycia loch. Po odsadzeniu prosiąt lochy przeganiane są do sektora loch luźnych i grupowane w kojcach po 6-7 sztuk. Po 2 dniach spędzonych w kojcach grupowych przepędzane są do klatek indywidualnych w sektorze krycia, gdzie poddaje się je działaniu światła przez 16 - 18 godzin/dobę.

Lampy jarzeniowe (3 x 3 sztuki o mocy 70 W) zawieszone na wysokości 2 metrów, skierowane pod kątem 30 stopni w stronę loch, włączają się automatycznie.

Oświetlenie gwarantuje uzyskanie natężenia około 240 luxów i jest silnym stymulatorem loch w kierunku wystąpienia rui. Uzyskanie u loch w krótkim czasie silnie manifestowanej rui wymaga również innych działań. W celu spotęgowania efektu stresowo-stymulacyjnego (zmiana poziomu żywienia loch przy odsadzeniu, przegrupowanie samic i łączenie obcych sobie osobników w grupy, stosowanie programu świetlnego) prowadzić należy zabieg stymulacji loch poprzez codzienny, 2-krotny w ciągu doby kontaktem z knurem.

W okresie poprzedzającym ruję można stosować żywienie do woli mieszanką dla loch karmiących (LK) z dodatkiem energetycznym o właściwościach insulinogennych, którym może być np. 15 dag cukru/sztukę/dzień.

Podsumowując, należy stwierdzić, że o dobrych wynikach w rozrodzie decydują różnorodne czynniki środowiskowe.

Na wiele z nich znaczny wpływ ma człowiek i to przede wszystkim od niego będzie zależał poziom wskaźników rozrodczych w stadzie.