Swego czasu do uprawy pożniwnej stosowano pługi podorywkowe. Jednak już dawno w większości gospodarstw pługi zostały zastąpione innymi narzędziami, których zastosowanie może poprzedzać orkę lub uproszczoną uprawę bezorkową. Narzędzia do uprawy pożniwnej są dostępne w ofercie zarówno zagranicznych, jak i krajowych producentów. O wybranej ofercie narzędzi do płytkiej uprawy ścierniska piszemy poniżej. 

Zatrzymać wodę, powstrzymać chwasty

Najważniejszą zaletą zastosowania agregatów ścierniskowych jest przerwanie parowania wody z gleby. Sama uprawa również przyczynia się do ubytku wody, niemniej jest on zdecydowanie mniejszy niż strata wody w przypadku pozostawienia pola bez uprawy. Szacuje się, że utrata wody z gleby podczas płytkiej uprawy gleby wynosi ok. 3 l/m2, natomiast w przypadku podorywki pługiem jest dwukrotnie większa. Niewskazane jest opóźnianie uprawy pożniwnej i pozostawianie samosiewów chwastów na dłuższy okres. Chwasty, które osiągają wysokość 10 cm, powodują utratę wody na poziomie 12 l/m2. Jest to ilość, jaka jest niezbędna dla wschodzącego rzepaku. 

Do kolejnych zalet uprawy pożniwnej zalicza się równomierne rozprowadzenie i przyspieszenie rozkładu resztek pożniwnych na polu oraz ograniczenie zagrożenia ze strony chorób i szkodników. Ponadto uprawa ścierniskowa stwarza odpowiednie warunki do siewu poplonów, jak również umożliwia zagospodarowanie słomy jako nawozu. Podczas gdy klasyczna podorywka polega na odwracaniu skiby i przykryciu resztek pożniwnych, to w obecnej koncepcji uprawy ścierniskowej resztki te są mieszane z glebą. Na rzecz agregatów ścierniskowych przemawia także ich wyższa wydajność w odniesieniu do pługów. 

Coraz bardziej na popularności zyskuje płytka uprawa ścierniska. Na rynku dostępne są agregaty przeznaczone do uprawy na głębokość do 5 cm. Inną koncepcją jest ultrapłytka uprawa na głębokość 2-3 cm, którą można łączyć z wysiewem międzyplonów. W tym rodzaju uprawy zastosowanie znajdują wały nożowe, kompaktowe brony talerzowe, grubery do płytkiej uprawy, jak i zgrzebła. Narzędzia te mogą być doposażone w montowane przed lub za główną sekcją roboczą listwy niwelujące oraz wały. 

Generalnie w płytkiej uprawie ścierniska można wyróżnić dwa jej rodzaje: redlicową i tarczową. Oba rodzaje mają zalety i wady, jak również szeroką reprezentację w postaci bogatej oferty kultywatorów ścierniskowych i bron talerzowych. Narzędzia te są dostępne w różnej konfiguracji i szerokości roboczej, stąd mogą być stosowane zarówno w małych, jak i wielkoobszarowych gospodarstwach rolnych. Rolnicy mają więc szeroki wybór spośród tych narzędzi, tym bardziej że są one dostępne w ofercie zarówno krajowych, jak i zagranicznych producentów.

Redlicowe agregaty ścierniskowe 

Szeroką gamę narzędzi stanowią kultywatory ścierniskowe. Zadaniem tych narzędzi jest poderwanie ścierniska na całej szerokości roboczej i wymieszanie w górnej warstwie gleby. Narzędzia te wyróżnia dobre mieszanie resztek pożniwnych, jednakże pozostawiają one niewyrównaną powierzchnię pola. Dlatego też są one często fabrycznie wyposażone w sekcję talerzową składającą się z pojedynczych lub podwójnych rzędów oraz wały dogniatające (najczęściej wały rurowe i pierścieniowe), za którymi umieszczane są zgrzebła z grubymi sprężystymi palcami. W wersjach narzędzi przeznaczonych na gleby lekkie sekcje talerzowe są zastępowane zgrzebłami. 

W najprostszych kultywatorach ścierniskowych producenci stosują sprężyste zęby zakończone dwustronnymi dłutami lub gęsiostopkami. Inną opcją są redlice sercowe z bocznymi skrzydełkami podcinającymi. Wielu wytwórców w swoich agregatach dłuta, jak i gęsiostopy układa naprzemiennie w rzędach. Zależnie od wersji takie agregaty mają dwa, trzy lub nawet cztery rzędy zębów. Takie narzędzia dostępne są w ofercie rodzimych producentów. Jednym z nich jest POM Brodnica, w którego ofercie znajdują się kultywatory Zeta Plus H o szerokości od 4 do 7 m. Są one wyposażone w trzy rzędy zębów zabezpieczonych amortyzatorami gumowymi, zakończonymi gęsiostopą o szerokości 170 mm. Narzędzia w ściernisku najczęściej pracują na głębokości 5-8 mm. Jednakże maksymalna głębokość pracy kultywatorów Zeta wynosi 20 cm. Uzupełnieniem wyposażenia narzędzi są wał rurowy o średnicy 590 mm oraz zgrzebło. 

Agregaty do bardzo płytkiej uprawy oferuje firma Namyslo Damian Namysło z Biedrzychowic. Narzędzia o nazwie Organic oferowane są w szerokościach 3-6 m. Elementami roboczymi są zęby sprężyste 45x12 mm zakończone gęsiostopką o szerokości 150 mm, które podcinają cały uprawiany profil na głębokości zaledwie 3-4 cm. Dodatkowym wyposażeniem jest przedni wał nożowy regulowany mechanicznie lub hydraulicznie bądź włóka. Z tyłu natomiast producent montuje wały rurowe (średnica 500 mm), daszkowe (600 mm) lub tandemowe
(600 mm) oraz zgrzebło. 

Szeroką gamę agregatów, które można wykorzystać w płytkiej uprawie, oferuje firma Agro-Masz. Jedną z propozycji są agregaty uprawowo-podorywkowe APS wyposażone w cztery rzędy zębów z redliczką prostą 60 mm lub gęsiostópką 180 mm. Podobne pod względem konstrukcji są agregaty Vibro I (zawieszane) oraz Vibro II (przyczepiane). W narzędziach tych również są montowane sprężyste zęby z redliczką 60 mm, natomiast gęsiostópki mają szerokość 200 mm. Szerokość robocza przyczepianych maszyn wynosi 6,5 i 8 m. 

Rodzimej produkcji agregaty ścierniskowe dostępne są najczęściej w wersji zawieszanej o szerokościach roboczych od 3 do 6 m. 

Natomiast narzędzia o szerokości roboczej sięgającej nawet 12 m to już głównie domena wytwórców zagranicznych, którzy również oferują mniejsze narzędzia. Jednym z nich jest francuska firma Kuhn. W ofercie tego producenta dostępny jest agregat o nazwie Prolander, który ma zastosowanie zarówno w uprawie pożniwnej, jak i przedsiewnej. Wszechstronność agregatu wiąże się z zastosowaniem sprężystych zębów w kształcie litery S, o wymiarach 70x12 mm. Łapy mogą być wyposażone w dłuta o szerokości 6 cm lub gęsiostópki o szerokości 18 cm. Główne elementy robocze rozmieszczone są w pięciu rzędach. Zęby mogą pracować na głębokości roboczej w przedziale 3-15 cm. Prolander jest dostępny w dwóch szerokościach roboczych: 6 i 7,5 m. 

Do wstępnej uprawy płytkiej na całej powierzchni bezpośrednio po zakończeniu zbioru zboża mogą być wykorzystane agregaty o nazwie Karat 9 niemieckiej firmy Lemken. Gama tych narzędzi obejmuje zawieszane i przyczepiane modele o szerokości od 3 do 7 m. Dzięki 8 rodzajom dostępnych do nich nakładek agregaty mogą pracować na głębokości od niecałych 5 do ponad 30 cm. Do ultrapłytkiej uprawy wykonywanej Karatem Lemken oferuje redlice Delta Cut. Mają one szerokość roboczą wynoszącą 35 cm. Rozstaw łap w kultywatorze wynosi 28 cm. Kształt redlic został tak zaprojektowany, aby możliwa była uprawa na głębokość mniejszą niż 5 cm. Zależnie od potrzeb klienta producent oferuje redlice w wersji zwykłej oraz wzmocnionej (brzegi redlicy pokryte są węglikiem). 

Nową wersję redlicy o nazwie TerraCut, która umożliwia płytkie podcięcie gleby na całej szerokości roboczej kultywatora, zaoferowała firma Horsch. Zapewnia ona pełne podcięcie gleby i jednocześnie bardzo słabe mieszanie podciętych roślin z glebą, dzięki czemu ma zastosowanie podczas niszczenia poplonów lub chwastów na ścierniskach. Maksymalna głębokość pracy wynosi 8 cm. Redlicę TerraCut można montować na wszystkich uchwytach zębów TerraGrip stosowanych w kultywatorach Terrano lub Tiger. TerraGrip jest zębem ze sprężynowym zabezpieczeniem. Można na nich montować także redlice MulchMix z płaskimi skrzydłami, które pracują na głębokości do 5 cm. 

Płytką uprawę roli umożliwiają także agregaty Vibro Flex firmy Kongskilde (dzisiaj New Holland) oraz Swifter czeskiej firmy Bednar. Kultywatory Vobr Flex są dostępne w wersjach o szerokościach od 1,9 do 5,65 m. Elementem roboczym tych narzędzi są zęby z odwracalną redlicą o szerokości 6,5 cm. Są one łączone z belką poprzez sprężynę wykonaną ze stali o grubości 10 mm. Inną opcją jest ząb z odwracalną redlicą o szerokości 11 cm, zaprojektowany do pracy z dużą ilością słomy i resztek roślinnych. Do całkowitego podcięcia korzeni chwastów producent oferuje redlice o szerokości 14 i 26 cm. 

Czeskie agregaty Swifter dostępne są w wersji zawieszanej i ciągnionej w wielu wersjach szerokości roboczych. Producent przewidział możliwość wymiany elementów roboczych. Do uprawy pożniwnej proponowane są umieszczone w dwóch rzędach, zachodzące na siebie gęsiostopki o szerokości 270 mm. Umożliwiają one podcięcie profilu glebowego na całej szerokości roboczej maszyny. 

Częstym wyposażeniem omówionych wcześniej agregatów jest przednia łopatkowa włóka równająca sterowana hydraulicznie. Ponadto narzędzia te są wyposażone w różnego rodzaju wały: pojedyncze lub podwójne wały rurowe, płaskownikowe, Crosskill lub gumowe pierścieniowe.

Zastosowanie zarówno w płytkiej, średniej, jak i głębokiej uprawie sięgającej do 35 cm mają kultywatory ścierniskowe wyposażone w sztywne zęby zwane także gruberami lub kultywatorami podorywkowymi. Konstrukcję gruberów wyróżniają sztywne zęby, które mogą być zakończone dłutami, lemieszami bocznymi lub gęsiostopami. Dzięki temu narzędziami tymi można wykonywać uprawę ścierniska na głębokość od 3 do 7 cm w celu pobudzania kiełkowania chwastów. Płytka uprawa gleby jest możliwa dzięki gęsiostopom, których szerokość może dochodzić do 35 cm. Inne przeznaczenie gruberów to mieszanie resztek pożniwnych z glebą na głębokości od 7 do 15 cm oraz głębokie rozluźnianie gleby na głębokość do 35 cm. 

Wielofunkcyjne talerze 

Do „specjalistek” od płytkiej uprawy gleby należą brony talerzowe. Mieszają one dobrze glebę oraz nie są podatne na zapychanie nawet w przypadku dużej ilości resztek pożniwnych. W porównaniu z kultywatorami brony talerzowe są wydajniejsze, trwalsze i mniej wrażliwe na zanieczyszczenia słomiaste i kamienie.

Na rynku dostępne są trzy rodzaje bron. Jednymi z nich są konstrukcje typu „V”, składające się z dwóch osi, na których osadzone są talerze. Intensywność pracy tych narzędzi jest regulowana poprzez zmianę kąta rozwarcia pomiędzy osiami. Szerokość robocza bron typu „V” raczej nie przekracza 3 m. Narzędzia te dostępne są w ofercie polskich producentów takich jak Agro Factory 2, Agrostal, Czemrol, Grass-Rol, Bomet. 

Popularne na rynku są brony typu „X” stanowiące układ 2 x „V”. W konstrukcji tych bron jest możliwa regulacja kąta ustawienia sekcji talerzy, co pozwala dostosować narzędzia do warunków roboczych. Jednym z krajowych producentów bron talerzowych typu „X” jest Unia. Dostępne w jej ofercie zawieszane i ciągnione brony Cut są dostępne w wersji L/XL/XXL, które różnią się szerokością roboczą oraz średnicą talerzy. Producent stosuje talerze o kształcie czaszy z agresywnym uzębieniem, które są przeznaczone do pracy z dużą ilością resztek pożniwnych. Uzupełnieniem wyposażenia jest wał rurowy o średnicy 500 lub 600 mm. Opcjonalnie za sekcjami talerzowymi brony na ramie głównej montowane mogą być sprężyste zęby z gęsiostopą o szerokości 260 mm. 

Krajowym producentem bron typu X jest także firma Agro Factory 2, która oferuje modele o szerokości od 2,7 do 3,4 m. Standardowo każda wersja X wyposażona jest w uchwyt pozwalający na zamocowanie wału rurowego. W bronach montowane są talerze o średnicy 510 mm i 560 mm.

Brony talerzowe wyposażane są w zgrzebła wyrównujące i wały (najczęściej rurowe, teownikowe, ceownikowe i oponowe). Mają one na celu wyrównanie nierówności powstałych w wyniku pracy talerzy. Ponadto przez niektórych producentów (np. Horsch i Bednar) stosowane są dodatkowo skrajne tarcze ograniczające ilość wyrzucanej przez talerze ziemi. Inni wytwórcy (np. Pottinger i Unia) w tym celu montują deflektory boczne z możliwością regulacji położenia.

Trzecim rodzajem bron talerzowych są narzędzia kompaktowe zwane także agregatami talerzowymi. W konstrukcjach tych narzędzi talerze są umocowane w dwóch równoległych rzędach na długości narzędzia, zawieszonych niezależnie od ramy nośnej. Kompaktowe brony talerzowe pracują na mniejszej głębokości niż tradycyjne talerzówki. Najczęściej w tych narzędziach nie ma regulacji kąta pracy talerzy. Niekiedy możliwość takiej regulacji jest dostępna za dopłatą.

Agregaty talerzowe są dostępne w ofercie wielu producentów, w tym również krajowych. Jednym z nich jest Unia oferująca zawieszany agregat Ares Roller. W konstrukcji tego narzędzia zastosowano dwa rzędy talerzy zabezpieczone amortyzatorami gumowymi lub sprężynami. Za sekcją talerzową znajduje się wał. Do wyboru potencjalni nabywcy tego agregatu mają wały rurowe, oponowe, spiralne, teownikowe, ceownikowe. Zastosowany hydrauliczny system składania wału na maszynę umożliwia przeniesienie środka ciężkości podczas transportu bliżej ciągnika. Dla większych gospodarstw w ofercie tego producenta dostępny jest ciągniony agregat talerzowy Ares HP. W tylnej części narzędzia producent montuje podwójny wał ceownikowy, teownikowy lub spiralny. Duży wybór kompaktowych bron talerzowych ma firma Bury. W ofercie można znaleźć m.in. agregaty Kobalt o szerokościach roboczych od 2,5 do 4 m. W tych agregatach można regulować kąt natarcia talerzy w zakresie od 0 do 20 stopni. Z kolei brony Koral są przeznaczone dla mniejszych gospodarstw (szerokości od 1,7 do 3 m) i mogą być wyposażone w hydropak. Cechą charakterystyczną jest możliwość regulacji rozstawu sekcji roboczych, np. zbliżenia ich, aby przybliżyć punkt ciężkości do ciągnika, kiedy agregat jest łączony z siewnikiem. Specyficznym elementem obydwu typów bron firmy Bury jest sprężynowe zabezpieczenie elementów roboczych.

Krajowym wytwórcą agregatów talerzowych jest Agro-Masz. Producent ten ma w ofercie kompaktowe brony zawieszane BTM i Troll oraz ciągnione Colt, BTCH i Tiger. Ten ostatni ma szerokość 10 m. Zastosowano w nim dwa rzędy talerzy typu „C” o średnicy 510 lub 560 mm. W przedniej części agregatu znajduje się regulowana hydraulicznie włóka, zaś z tyłu podwójny wał ceownikowy lub inny z bogatej gamy wałów tego wytwórcy. 

Specjalistką od płytkiej uprawy jest oferowana w szerokościach roboczych 8 i 10 m brona talerzowa Terradisc 8001 T/10001 T produkowana przez firmę Pöttinger. W Terradiscu użytkownik może regulować głębokość roboczą w zakresie od 5 do 15 cm. Głębokość robocza jest regulowana centralnie przez system hydrauliczny, przy pomocy kół podporowych (opcja w wersji 8001 T, standard w 10001 T). Brony Terradisc są dostępne także w wersjach zawieszanych o mniejszej szerokości roboczej. 

Stworzenie podłoża siewnego na głębokości 5 cm jest możliwe również za pomocą agregatu talerzowego Carrier szwedzkiej firmy Väderstad. W gamie narzędzi Carrier dostępne są wersje oznaczone literami L i XL, z talerzami o średnicy odpowiednio 510 i 610 mm. Od kilku lat agregat talerzowy Carrier jest dostępny z talerzami CrossCutter Disc, które wyróżnia unikatowy kształt talerzy pozwalający na rozdrabnianie dużej ilości biomasy roślinnej. CrossCutter Disc uprawia bardzo intensywnie na niewielkiej głębokości (2-3 cm) przy stosunkowo małym zapotrzebowaniu na moc i dużej prędkości roboczej wynoszącej nawet 20 km/h.