Jubileusz to zawsze dobry czas na opisanie historii danej firmy. Czeski Zetor nie istnieje tak długo jak New Holland, Case czy John Deere, ale w swoim portfolio ma ciekawe ciągniki, które sprawdziły się w eksploatacji w trudnych warunkach na całym świecie.
Traktor ze Zbrojovki Brno
Oficjalna historia Zetora zaczyna się w 1946 roku w Brnie. Od 1918 roku działał tam spory zakład o nazwie Zbrojovka Brno zajmujący się głównie produkcją broni, znanej zresztą w całej Europie. Oprócz broni w Brnie wytwarzano między innymi maszyny do pisania, samochody, silniki stacjonarne, wagi przemysłowe, obrabiarki, ciągniki dla wojska marki Skoda i wiele innych przedmiotów oraz narzędzi.
Po wojnie, latem 1945 roku, postanowiono, że w Brnie ulokowana zostanie produkcja ciągników rolniczych. Za projekt odpowiedzialny był zespół pod kierownictwem Františka Musila. Pierwszy prototyp ciągnika Zetor o oznaczeniu 25 (nazwa od mocy silnika) powstał w listopadzie 1945 roku.
Sama nazwa Zetor to skrót od transkrypcji wymowy litery „zet” symbolizującej Zbrojovkę Brno oraz końcówki określenia traktor. W prostocie siła – nazwa chwytliwa, prosta, trafiająca w sedno.
Prototypowy ciągnik spełnił oczekiwania testujących go inżynierów i już w marcu następnego roku nastąpiła produkcja serii próbnej, a w sierpniu rozpoczął się montaż seryjny ciągników Z-25. W tym samym miesiącu Izba Handlowa Republiki Czechosłowacji zatwierdziła nazwę i znak towarowy firmy.
Szybki sukces Zetora
Zetor 25 stał się podstawowym ciągnikiem Czechosłowacji, wypierając z pól traktor Skoda 30 produkowany do 1951 roku. Już w pierwszych latach wytwarzania model Z-25 wysyłano za granicę, m. in. do Danii, Irlandii, Belgii.
Od 1947 roku ciągnik eksportowano także do Polski. W porównaniu z Ursusem C45 był ciągnikiem mniejszym, bardziej zwrotnym, oszczędniejszym i praktyczniejszym w codziennej obsłudze, choć słabszym pod względem mocy i momentu obrotowego.
W 1949 roku wprowadzono pierwsze duże zmiany. W Zetorze pojawił się TUZ i blokada mechanizmu różnicowego. Rozróżniano wówczas typy na standardowego 25A, 25K z przeznaczeniem do orki oraz 25T dedykowany do transportu.
Do 1961 roku wyprodukowano aż 150 570 tys. egzemplarzy typu Z-25, z czego około 90 tys. przeznaczono na eksport. W międzyczasie powstał jednocylindrowy ciągnik Zetor 15 o mniejszej mocy oraz prototyp Zetora 30 (1949 rok) z innowacyjnym układem wtrysku bezpośredniego.
Na bazie tego ostatniego w 1955 roku do produkcji wszedł Zetor 35 wyposażony w mocniejszy silnik, układ hydrauliczny, resory w zawieszeniu, wygodny fotel kierowcy i skrzynię przekładniową z modelu 15. Jedną z ciekawszych opcji mocniejszego ciągnika był gąsienicowy model Super P. W 1960 roku „trzydziestka piątka” wyewoluowała w Zetora 50, którego produkcję zakończono w 1968 roku.
Zetor unifikuje
W połowie lat 50. producent doszedł do wniosku, że gama produktowa Zetora musi zostać zunifikowana, a części powinny być wymienne między modelami. Była to jedna z pierwszych tego typu uniwersalizacji produkcji na świecie. Nowa seria ciągników UŘ I została wprowadzona do produkcji w 1960 roku. Na początku był to model 3011, z czasem doszły ciągniki o oznaczeniach 2011 i 4011. W zależności od traktora nowe pojazdy wyposażono w silniki dwu-, trzy- i czterocylindrowe.
W tym samym okresie zastosowano w czechosłowackich ciągnikach tzw. Zetormatic czyli system automatycznego regulowania głębokości orania gleby.
Umowa Zetor - Ursus
Zetora 4011 dobrze znamy poprzez podpisaną w 1962 roku umowę między stroną czechosłowacką, a Ursusem. Na mocy porozumienia obie firmy miały wspólnie projektować, rozwijać i produkować ciągniki aż do roku 1980. W Polsce przerwano wówczas prace nad większym silnikiem od tego montowanego w Ursusach C325/328 i zajęto się przygotowywaniem do przyjęcia produkcji modelu C-4011.
Ursus C-4011 wyglądał dokładnie jak Zetor oraz dysponował osprzętem czechosłowackiej firmy. Jego montaż ruszył w 1965 roku i trwał do roku 1970. Wersja eksportowa ciągnika nazywała się C-350 i posiadała modne oblachowanie podobne do późniejszych modeli C-330 i C-360.
Powstałe w latach 70. Ursusy C-355, C-355M i C-360 bazowały na konstrukcji Zetora i korzystały ze zmodernizowanych czechosłowackich silników, a duch traktorów z Brna przetrwał w Polsce do lat 90.
Zetor synonimem traktora
Współpraca z Polską to niejedyny zagraniczny epizod Zetora. W 1972 roku w Indiach rozpoczęto produkcję serii UŘ I pod marką HMT. Zanim doszło do wytwarzania Zetorów w Indiach, czechosłowacka marka stała się na tamtejszym rynku niemal symbolem traktora. Zresztą rynek hinduski nadal jest bardzo ważny dla Czechów. Razem z firmą VST Tillers Tractor w 2020 roku Zetor rozpoczął współpracę w celu opracowania na indyjski rynek nowej gamy ciągników rolniczych.
Na przełomie lat 60. i 70. Zetor dostarczał maszyny do Japonii, które sprzedawano w Azji pod marką Iseki. Ponad to w latach 70. w Iraku powstała wielka fabryka czechosłowackich maszyn o nazwie handlowej Antar.
Oczywiście Zetory zaistniały także na innych rynkach. Spółka PZO Motokov (odpowiednik naszego Polmotu) wysyłała czechosłowackie ciągniki na cały świat. Od krajów Europy Wschodniej przez Europę Zachodnią i Skandynawię do Ameryki Południowej oraz Afryki.
Czytaj więcej
Czy to Zetor, czy John Deere?W 1993 roku Czesi nawiązali współpracę z firmą John Deere i dobrze znane na polskim rynku Zetory serii UŘ I i UŘ III były sprzedawane na rynkach Ameryki Łacińskiej pod amerykańską marką, oczywiście pomalowane w charakterystyczne zielono-żółte barwy.
Zmiany, modernizacje i długowieczność
Seria UŘ I ewoluowała. Najpierw pojawiły się specjalne wersje przeznaczone do winnic czy wyposażone z tyłu w gąsienice. Produkcję pierwszej serii zakończono w 1967 roku. W kolejnym sezonie na taśmy montażowe weszły maszyny o oznaczeniu 2511, 3511 i 4511.
W 1972 roku nastąpiła kolejna modernizacja - „piątka” w nazwie ustąpiła „siódemce”. Kolejne zmiany odbywały się co kilka lat. Za każdym razem wzrastał komfort pracy operatora, stosowano nowocześniejszy design, lepsze wyposażenie i mocniejsze silniki.
Ciągniki zmodernizowane w latach 1980 – 86 typoszeregu 10 i kolejnych przybrały ciekawy design, o wiele bardziej nowocześniejszy niż Ursusy. Przy okazji znów wzrosła moc, zmniejszył się apetyt na paliwo, pojawiły się wersje turbodoładowane, przedni TUZ i WOM, nowoczesne kabiny z wentylacją i ogrzewaniem, a skrzynie biegów dysponowały większą liczbą przełożeń. Tego rodzaju maszyny stały się na początku lat 90. bardzo modne w Polsce.
Zetory omawianej serii okazały się długowieczne. Po kolejnych modernizacjach utrzymały się w produkcji aż przełomu wieków.
W kolejnej części historii Zetora zajmiemy się większymi ciągnikami czeskiej marki, maszynami z lat 90. XX wieku oraz wersjami najnowszymi.
Czytaj więcej
Czeski bestseller – historia Zetora, cz. 2
Obserwuj nas w Google News
Komentarze