Każda decyzja związana z wyposażeniem gospodarstwa w nowy ciągnik powinna zostać poprzedzona dokładną analizą specyfiki funkcjonowania i wielkości gospodarstwa w powiązaniu z zapotrzebowaniem na moc w stosunku do maszyn z jakimi ma współpracować. Warto na taką analizę poświęcić więcej czasu, rozważyć opcje zakupu porównywanych pod względem mocy ciągników kilku lub nawet kilkunastu producentów. Końcowy wybór jest na ogół kompromisem między oczekiwaniami, a rzeczywistymi uwarunkowaniami finansowania zakupu i użytkowania ciągnika.

NIE TYLKO PALIWO…
Podstawowym kosztem jest oczywiście wydatek związany z kupnem ciągnika. Jego wysokość zależy od marki, wyposażenia, a także parametrów eksploatacyjno-technicznych, wśród których najważniejszą rolę pełni moc silnika. Zróżnicowanie kosztów inwestycyjnych jest w tym przypadku spore, nawet biorąc pod uwagę silniki jednakowej mocy w porównywanych ciągnikach oferowanych przez poszczególnych producentów. Równie zróżnicowane okazują się koszty eksploatacji ponoszone każdego dnia, miesiąca i roku. Podejmując decyzję o wyposażeniu gospodarstwa w ciągnik, istotne staje się tym samym przeanalizowanie wysokości koniecznych do ponoszenia kosztów eksploatacyjnych i możliwości ich racjonalnego kształtowania w danych warunkach produkcyjnych. Koszty eksploatacji dotyczą utrzymania i użytkowania ciągnika.

Utrzymanie ciągnika wiąże się z uwzględnieniem wydatków na amortyzację, garażowanie, konserwację, ubezpieczenie i rejestrację oraz ewentualnym kosztem uzyskania kredytu i jego oprocentowania.

Koszt amortyzacji – wyraża stopniową utratę wartości danego sprzętu rolniczego w okresie jego eksploatacji i zależy od początkowej ceny ciągnika oraz przewidywanego okresu jego użytkowania. W przypadku ciągników zakładany okres ich użytkowania obejmuje stosunkowo szeroki przedział czasu – od 12 lat do nawet 25 lat. Przytoczone zakresy podawane są w specjalistycznej literaturze przez różne instytucje zajmujące się badaniami z zakresu użytkowania sprzętu rolniczego. Rzeczywisty okres użytkowania ciągnika w gospodarstwie, trwający aż do jego pełnego unieruchomienia, weryfikują oczywiście umiejętności obsługi sprzętu i rzeczywiste warunki jego pracy, które mogą znacznie różnić się między gospodarstwami. Według danych krajowych, okres użytkowania ciągników zaliczanych do klasy uciągu 6 kN wynosi 25 lat, zaś w przypadku ciągników klasy uciągu 9 i 14 kN okres użytkowania ciągnika szacuje się na 20 lat. Inaczej jest według danych austriackich, niemieckich i szwajcarskich, gdzie okres użytkowania ciągnika przyjmuje się na poziomie równym odpowiednio 16,6 oraz 12 lat.

Koszt garażowania – określa się uwzględniając powierzchnię zajmowaną przez dany sprzęt i jednostkowe koszty eksploatacji obiektu.
Koszt konserwacji – uwzględnia wartość nakładów finansowych na materiały i pracę ludzką poniesione w związku z utrzymaniem odpowiedniego stanu technicznego sprzętu w sezonie, a także koszty pracy związanej z przygotowaniem maszyn do przechowywania po sezonie roboczym. Koszt ten może różnić się znacząco w przypadku poszczególnych ciągników.

Koszt ubezpieczenia i rejestracji – jest wyrażany w złotych na rok i określa się go na podstawie aktualnie obowiązujących stawek ustalanych przez firmy ubezpieczeniowe. Obejmuje on kwotę obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej (OC) oraz inne składniki.

Koszt uzyskania kredytu i jego oprocentowanie – określa wielkość finansowego obciążenia wynikającego ze spłaty odsetek kredytu pobranego na potrzeby wyposażenia w maszyny. Odsetki od kredytu wraz z dodatkowymi opłatami dodaje się do kosztów utrzymania sprzętu i w obliczeniach uwzględnia w odniesieniu do roku.
Sumując wymienione elementy składowe kosztów utrzymania ciągnika rolniczego ponoszone w ciągu roku można wyznaczyć jednostkowy koszt jego utrzymania w przeliczeniu na godzinę pracy (zł/h). Jednostkowe koszty utrzymania maleją wraz z wydłużaniem okresu wykorzystania ciągnika w ciągu roku. Wysokość tej kategorii kosztów jest uwarunkowana przede wszystkim kosztami amortyzacji, które wynikają z początkowej ceny ciągnika. Im droższy ciągnik, tym wyższe roczne koszty amortyzacji, a co za tym idzie, roczne koszty utrzymania.
Analizując jednostkowe koszty utrzymania ciągnika rolniczego warto zwrócić uwagę na fakt, że ich wysokość jest uwarunkowana czasem wykorzystaniem ciągnika w ciągu roku. Większej liczbie przepracowanych godzin w okresie jednego roku towarzyszy spadek jednostkowych kosztów utrzymania (wyrażonych w zł/h). Największe spadki w tej kategorii kosztów obserwuje się w przypadku ciągników o mniejszej mocy silnika.

KOSZTY EKPLOATACJI
Druga kategoria wydatków związanych z użytkowaniem ciągnika uwzględniają naprawy, zużyte paliwo, smary i wykorzystane materiały pomocnicze.
Jednostkowe koszty napraw – dotyczą przeglądów i napraw bieżących, wykonywanych samodzielnie oraz zlecanych instytucjom obsługowo-naprawczym. Koszty napraw wykazują znaczne zróżnicowanie dla poszczególnych grup urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie i kształtując się na poziomie od 40 do 150 proc ceny zakupu maszyny. W przypadku ciągników, wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 90 proc. (wartość przyjmowana w literaturze krajowej, w zagranicznej zakres jest znacznie szerszy – od 50 do niemal 150 proc. przy czym ciągnikom o większej mocy silnika przypisuje się niższy wskaźnik kosztu napraw).

Poza rodzajem sprzętu, wysokość bieżących kosztów napraw stanowi także odzwierciedlenie wieku maszyn, który może bezpośrednio wpływać na awaryjność (procesy starzenia materiałów i korozji). Częstotliwość i koszty napraw stanowią jednocześnie wynik umiejętnej eksploatacji urządzeń, jakości napraw, remontów, przeglądów i konserwacji. Tak liczny zbiór czynników nie pozostaje bez wpływu na rozpiętość ponoszonych kosztów napraw, a tym samym dokładność ich oszacowania.

Zużycie paliwa przez ciągnik stanowi oddzielny rozdział i warto mu poświęcić szczególną uwagę. Wbrew pozorom częstotliwość podjeżdżania pod dystrybutor paliwa nie zależy tylko od długości czasu pracy agregatu ciągnikowego. Bardzo ważnym czynnikiem jest bowiem prawidłowy dobór ciągnika i maszyny pod względem wybranych parametrów roboczych w powiązaniu z warunkami wykonania zabiegu agrotechnicznego.

KOSZTOWNE PALIWO
Specyfiką zużycia paliwa przez ciągnik, w odróżnieniu od pojazdów samochodów, jest możliwość wyodrębnienia trzech kategorii zużycia: jednostkowego, godzinowego i powierzchniowego (bądź masowego).

Jednostkowe zużycie paliwa – stanowi najbardziej charakterystyczny parametr eksploatacyjny różnicujący silniki poszczególnych typów i marek ciągników rolniczych. Kategoria zużycia paliwa, którą wyraża się w gramach na kilowatogodzinę [g/kWh], określa ilość zużytego paliwa (w gramach) na jednostkę oddanej mocy (w kilowatach) w ciągu godziny pracy silnika. Informacje te są najczęściej podawane przez producenta w zestawie danych techniczno-eksploatacyjnych ciągnika, dzięki czemu można porównać ze sobą różne modele ciągników i ich silniki. Warunkiem adekwatności takiego porównania jest jednak uwzględnienie stopnia obciążenia silnika, dla którego podaje się zużycie paliwa.

Stopień obciążenia silnika – określa, w jakiej części wykorzystywana jest maksymalna moc silnika podczas pracy. Może się ono wahać od 0 proc. (gdy silnik nie jest obciążony) do niespełna 100 proc. Wzrostowi stopnia wykorzystania mocy silnika w czasie pracy towarzyszy początkowo szybki spadek, na następnie niewielki przyrost jednostkowego zużycia paliwa. W praktyce można przytoczyć przykłady ciągników, w których wzrostowi obciążenia silnika od około 20 proc. do 80 proc. towarzyszy ponad dwukrotne zmniejszenie jednostkowego zużycia paliwa.

Najniższe jednostkowe zużycie paliwa przez ciągnik obserwuje się w przypadku, gdy obciążenie silnika wynosi około 80-85 proc. jego mocy nominalnej. Oczywistym jest, że w czasie użytkowania agregatu ciągnikowego powinno się dążyć do jak najbardziej korzystnego obciążenia silnika z punktu widzenia jednostkowego zużycia paliwa, co można osiągnąć przez prawidłowe zestawienie agregatu: ciągnik – maszyna. Zestawienie agregatu powinno uwzględniać odpowiednie zbilansowanie z jednej strony mocy jaką dysponuje ciągnik, z drugiej zaś mocy jaką maszyna obciąża silnik ciągnika w czasie pracy. Zastosowanie ciągnika o zbyt małej mocy prowadzi do przeciążenia jego silnika, zachwiania równowagi i nadmiernych poślizgów oraz znacznego obniżenia wydajności pracy. Dobór ciągnika dysponującego zbyt dużą mocą w stosunku do danej maszyny decyduje o nadmiernym zużyciu paliwa wynikającym z niskiego wykorzystania mocy nominalnej silnika. Dlatego prawidłowe zestawienie ciągnika z maszyną stanowi podstawowy warunek osiągania wysokiej efektywności pracy agregatu.

Oferowane dzisiaj ciągniki znacznie różnią się wartością minimalnego jednostkowego zużycia paliwa. Nowoczesne pojazdy charakteryzuje wartość na poziomie poniżej 200 g/kWh, przy czym dostępne są również ciągniki, w których parametr ten przekracza 250 g/kWh.

TRUDNA DECYZJA
Wybór ciągnika nie należy do łatwych zadań, ponieważ oferta rynkowa jest bardzo bogata. Dodatkowym dylematem na etapie planowania i zakupu jest dokonanie wyboru pomiędzy markami znanymi i cenionymi wśród rolników, a mniej znanymi i dopiero debiutującymi na rynku. Do tego jest jeszcze rynek maszyn używanych z tanimi traktorami głównie z krajów UE, które bywają w dobrym stanie technicznym i są bogato wyposażone. Paradoksalnie jednak największym problemem jest wybór marki i modelu, gdyż poszczególni sprzedawcy przekonują, że ich produkt jest najlepszy. Jak zatem dokonać wyboru? Wyniki szeregu doświadczeń pokazują, żę przy zakupie ciągnika warto kierować się trzema głównymi kryteriami: zużyciem paliwa, komfortem pracy i ceną. Nie można przeinwestować zakupu. Coraz niższy kurs euro w stosunku do złotego pozwala śmielej spoglądać na markowy sprzęt zagraniczny, którego cena jest przeliczna z euro. Czynnikiem sprzyjającym nabywaniu markowych ciągników jest zazwyczaj możliwość negocjacji dodatkowego wyposażenia ciągnika w zestawieniu z jego ceną.

Wartość zużytych olejów i smarów odnosi się do wartości zużytego paliwa i przyjmuje się na poziomie od 4 do 6 proc. 

Źródło: 24/2009 FARMER