Rolnicy bardzo chętnie korzystali z unijnych dotacji w latach 2007-2013, a wkrótce pojawią się nowe możliwości z nowym programem na lata 2014-2020. Podczas decyzji o zakupie maszyn nie należy jednak kierować się wyłącznie możliwością otrzymania dofinansowania, ale należy również pamiętać o konsekwencjach związanych z ich późniejszym użytkowaniem.

EKSPLOATACJA KOSZTUJE

Zakup nowego ciągnika bądź innej maszyny rolniczej pociąga za sobą koszt eksploatacji sprzętu, o czym rolnicy często zapominają podczas doboru ciągnika czy maszyny do gospodarstwa. Koszty eksploatacyjnie ogólnie możemy podzielić na koszty użytkowania oraz utrzymania.

Pierwsza grupa to tzw. koszty zmienne - rosnące bądź zmniejszające się wraz ze wzrostem lub spadkiem wykorzystania maszyny. Z kolei koszty utrzymania mają charakter stały, a więc są ponoszone niezależnie od tego, czy dana maszyna jest wykorzystywana, czy też nie.

Do kosztów utrzymania ciągnika i maszyny zaliczamy: amortyzację, garażowanie, ubezpieczenie. Koszty amortyzacji ustalane są na podstawie planowanej liczby lat użytkowania ciągnika i maszyny metodą liniową. To znaczy, że roczna rata amortyzacji obliczana jest jako iloraz wartości początkowej i planowanej liczby lat użytkowania sprzętu. Amortyzacja jest to stopniowa utrata wartości eksploatowanych środków trwałych w wyniku ich zużycia. Ze względu na przyczynę zużycia wyróżnia się zużycie fizyczne (techniczne) oraz zużycie ekonomiczne (moralne), gdzie pierwsze sformułowanie oznacza zużycie materiałów, z których maszyna została wykonana. Po prostu - w czasie eksploatacji maszyna "starzeje się", staje się zawodna oraz bardziej awaryjna.

Tempo zużycia zależy od wielu czynników, wśród których należy wymienić chociażby: warunki eksploatacji, intensywność eksploatacji, jakość oraz rodzaj środka trwałego, jakość obsługi technicznej czy konserwację. Zużycie ekonomiczne oznacza utratę wartości maszyny wywołaną postępem technicznym. Maszyny i urządzenia kilkuletnie są więc zastępowane przez maszyny nowe, lepsze, bardziej wydajne i tańsze w eksploatacji.

Koszty garażowania określa się, uwzględniając powierzchnię zajmowaną przez dany sprzęt i jednostkowe koszty eksploatacji obiektu. Jeżeli oczekujemy, aby zakupione maszyny mogły funkcjonować długo i sprawnie - nie powinny być przechowywane "pod chmurką".

Koszt ubezpieczenia wyrażony jest w złotych na rok i ustala się go na podstawie obowiązujących i ustalonych stawek przez firmy ubezpieczeniowe. Obejmuje on kwotę obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej (OC) oraz inne składki. W przypadku gdy ciągnik jest po części finansowany kredytem bankowym, często wymagane jest również ubezpieczenie autocasco (AC).

Drugi rodzaj kosztów związanych z eksploatacją maszyn stanowią koszty użytkowania. Są to koszty ściśle związane z wykorzystaniem danej maszyny, inaczej mówiąc, zależą od tego, ile czasu będziemy daną maszyną pracować. Zaliczamy do nich naprawy, paliwa i smary.

CIĄGNIK - TRUDNY WYBÓR

Przy doborze ciągnika należy uwzględnić obecne i przyszłe wymagania oraz warunki, w jakich będzie pracował. Oprócz wszystkich powyższych czynników należy również rozważyć kwestię zakupu z punktu widzenia ekonomicznego. Prześledźmy, jak będzie wyglądał pełny jednostkowy koszt eksploatacji dla małego, średniego oraz dużego ciągnika (66, 99 i 140 KM), zakładając jednakowe dane wyjściowe, takie jak liczba godzin pracy ciągnika (cnh) w ciągu roku i okres amortyzacji (tabela 1). W takim przypadku możemy zaobserwować, jak pełny jednostkowy koszt eksploatacji rozkłada się przy poszczególnych parametrach ciągników.

Najniższy koszt użytkowania w przeliczeniu na jedną godzinę pracy przypada na najmniejszy ciągnik (88,93 zł/cnh), natomiast najdroższa godzina pracy zostanie osiągnięta przy największym ciągniku, 140-konnym (194,94 zł/cnh). Godzina pracy tą maszyną jest zatem ponad dwa razy droższa niż najmniejszym ciągnikiem. Uwzględnić natomiast należy ilość pracy, jaką mogą wykonać te dwa ciągniki w ciągu jednej maszynogodziny. Dlatego przed zakupem ciągnika należy zastanowić się, ile i jakie prace będzie on wykonywał. Konieczne jest tutaj wypracowanie kompromisu między potrzebą wydajności i ekonomiki kosztów eksploatacyjnych, uwzględniając wielkość gospodarstwa oraz specyfikę produkcji. Czasami korzystniejszym rozwiązaniem może okazać się zakup ciągnika o mniejszej mocy, który będzie dłużej wykonywał daną pracę polową, lecz czas ten będzie rekompensował niższym kosztem eksploatacji.

CIĄGNIK MUSI PRACOWAĆ!

Przyjrzyjmy się uważnie kosztom eksploatacji ciągnika o średniej mocy (99 KM) w czterech wariantach (tabela 2):

A zakup ciągnika w oparciu o własne środki i wykorzystanie go na poziomie 800 godz. rocznie,

B zakup ciągnika w oparciu o własne środki i wykorzystanie go na poziomie 400 godz. rocznie,

C zakup ciągnika z dofinansowania 50 proc. i wykorzystanie go na poziomie 800 godz. rocznie,

D zakup ciągnika z dofinansowania 50 proc. i wykorzystanie go na poziomie 400 godz. rocznie.

WARIANT A

Dla ciągnika 99 KM użytkowanego przez 15 lat, 800 godzin w ciągu roku koszty użytkowania wynoszą 119,06 zł/h. Koszt utrzymania tego ciągnika to 13070,78 zł/rok, natomiast w przeliczeniu na jedną godzinę pracy koszt ten wynosi 16,34 zł/cnh. Bez względu na to, czy będziemy używać dany ciągnik, czy nie, musimy liczyć się z tym, że stały koszt, jaki będziemy musieli ponieść na jego utrzymanie, to 13070,78 zł/rok. Całkowity jednostkowy koszt eksploatacji ciągnika o mocy 99 KM wynosi 135,40 zł/cnh.

WARIANT B

Zobaczmy, w jaki sposób zmienią się koszty, kiedy dwukrotnie zmniejszy się liczba godzin użytkowania ciągnika. Taki przypadek często występuje w małych i średnich gospodarstwach, w których zakupione ciągniki nie są wykorzystane w pełni swoich możliwości. Koszty utrzymania pozostają na tym samym poziomie, natomiast zwiększa się koszt stały o 16,34 zł w przeliczeniu na jedną ciągnikogodzinę. Taki wzrost jest wynikiem zmniejszenia liczby godzin użytkowania w całym okresie. W rezultacie całkowity jednostkowy koszt użytkowania ciągnika wzrasta o 30,93 zł/cnh. Zakup ciągnika, który nie jest użytkowany w pełni swoich możliwości produkcyjnych, powoduje wzrost kosztów eksploatacyjnych, co przekłada się na wzrost kosztów produkcji.

WARIANT C

Rozpatrzmy teraz przypadek, jak zmienią się koszty użytkowania ciągnika, jeżeli zostanie on zakupiony z dofinansowania unijnego. Cena zakupu zmniejsza się o 50 proc., a reszta parametrów zostaje bez zmian. Takie dofinansowanie powoduje zmniejszenie o połowę kosztów stałych ciągnika z 13070,78 zł/rok do 6565,39 zł/rok oraz dwukrotny spadek kosztów utrzymania w przeliczeniu na jedną godzinę pracy. Koszty użytkowania zmniejszają się o 7,30 zł/h. Całkowity koszt wykorzystania maszyny kupionej z dofinansowania 50 proc. w porównania do zakupu bez dofinansowania zmniejsza się o 15,43 zł/cnh. Dofinansowanie głównie wpływa na zmniejszenie kosztów stałych ciągnika.

WARIANT D

W ostatnim przypadku rozpatrzmy, jak zmienia się jednostkowy koszt eksploatacji ciągnika, który został zakupiony z dofinansowania ze środków unijnych, a jego wykorzystanie na poziomie rocznym wynosi 400 godz. Koszty utrzymania w porównaniu z wariantem C w przeliczeniu na godzinę wzrastają 2 razy, natomiast koszty użytkowania wzrastają o 7,30 zł/cnh. Całkowity koszt jednostkowy eksploatacji wynosi 135,47 zł/cnh i jest on bardzo zbliżony do kosztu z wariantu A.

Z DOFINANSOWANIA WARTO KORZYSTAĆ

Jak wynika z przeprowadzonej kalkulacji, najlepszym wariantem z punktu widzenia rolnika jest opcja C - ciągnik zakupiony z dofinansowany i racjonalnie wykorzystany, natomiast najdroższa to opcja B - ciągnik zakupiony z własnych środków i wykorzystany na poziomie 400 godz. Ciągnik zakupiony z dofinasowania wykorzystywany na poziomie 400 godz. ma prawie identyczny koszt jednostkowy eksploatacji, jak ciągnika w wariancie A. Na podstawie przeprowadzonych porównań łatwo stwierdzić, że jeżeli istnieje możliwość uzyskania dofinansowania, to opłaca się z niego korzystać.